Stowarzyszenie jest to organizacja społeczna (zrzeszenie) powoływana przez grupę osób mających wspólne cele lub zainteresowania.
Podstawowe cechy każdego stowarzyszenia to:
- dobrowolność – oznacza swobodę tworzenia stowarzyszeń, dobrowolność przystępowania i występowania członków- nikt nie może nas zmusić do bycia członkiem stowarzyszenia,
- samorządność – to niezależność wobec podmiotów zewnętrznych i swoboda ustalania norm oraz reguł wewnętrznych,
- trwałość – oznacza, że istnieje ono niezależnie od konkretnego składu osobowego swoich członków,
- niezarobkowy cel – oznacza, ze celem stowarzyszenia nie jest przysparzanie członkom korzyści majątkowych.
Najwyższym aktem prawnym regulującym istnienie stowarzyszeń w Polsce jest Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r., która w art. 12 stanowi, iż Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę stowarzyszeń jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989r.- Prawo o stowarzyszeniach.Przepis art. 5 ust.1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznegoi o wolontariacie (tekst jednolity; Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 zm. Dz. U. z 2011r. Nr 112,poz. 654) zobowiązuje organy administracji (a zatem również gminę) do współpracy z działającymi na ich terenie organizacjami pozarządowymi. Należy jednak pamiętać, że mimo wyżej wymienionego obowiązku współpracy o wyborze formy współdziałania z organizacją pozarządową w tym o formach opartych na przekazywaniu środków z budżetu, decyduje wyłącznie gmina. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwala, po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art.3 ust. 3 ustawy o pożytku publicznym i o wolontariacie.
W gminie Zamość program został uchwalony przez Radę Gminy Zamość w dniu 26 października 2011 r. Uchwałą Nr XII/131/2011 w sprawie uchwalenia programu współpracy Gminy Zamość z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność w zakresie pożytku publicznego na rok 2012-2014.
Gmina Zamość podejmuje współpracę z organizacjami w formie:
- Zlecenia podmiotom Programu realizacji zadań na zasadach określonych w ustawie, w ramach organizowanych otwartych konkursów ofert, poprzez:
a) powierzanie wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji,
b) wspieranie takich zadań, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji, - Udzielania w trybie i zasadach określonych w art. 19a ustawy tzw. małych zleceń na finansowanie lub dofinansowanie realizacji pozakonkursowych zadań publicznych.
- Wzajemnego informowania się o kierunkach prowadzonych działań.
- Współpracy w gromadzeniu środków na działalność z innych źródeł niż budżet gminy poprzez:
a) opiniowanie wniosków o dotacje celowe,
b) promowanie ciekawych programów mogących uzyskać środki z innych źródeł,
c) konsultacje projektów na etapie ich przygotowania, - Tworzenie w miarę potrzeb wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji i samorządu.
- Konsultacji projektów aktów normatywnych.
O środki w ramach współpracy mogą ubiegać się wyłącznie organizacje prowadzące działalność dla mieszkańców gminy Zamość, które zaspakajają ich potrzeby. Podstawowym kryterium decydującym o udzieleniu przez gminę wsparcia dla organizacji jest działalność na rzecz gminy Zamość i jej mieszkańców.
Stowarzyszenia i inne organizacje działające na terenie Gminy Zamość:
- Klub Abstynenta „WIARUS”
- Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych
- Stowarzyszenie Honorowych Dawców Krwi przy Urzędzie Gminy Zamość
- Stowarzyszenie Klub Abstynenta „ROZTOCZE”
- Stowarzyszenie Kobiet na rzecz promocji i rozwoju środowisk lokalnych 28+
- Stowarzyszenie Osób ze Stwardnieniem Rozsianym w Zamościu
- Stowarzyszenie Rozwoju Lokalnego „Dobra Szkoła”
- Stowarzyszenie Turystyczno-Sportowe „Gryf” Gmina Zamość