Gminne projektowanie budżetowe to proces złożony i przez to trudny do odbioru dla nie znających jego szczegółów. Pisząc poniższy tekst chciałbym w sposób możliwe przystępny zapoznać Mieszkańców z warunkami opracowania projektu budżetu Gminy na 2024 rok i przekazać informacje pomijane w mediach. Pisząc o projektowaniu budżetowym nie można pominąć ogólnej analizy sytuacji w gminnych finansach. Ma ona szczególne znaczenie wobec tego, co wydarzyło się w dochodach bieżących i wydatkach bieżących budżetów lat 2022‑2023 Gminy Zamość i innych polskich gmin.
Budżet Gminy to z jednej strony dochody (bieżące i majątkowe) oraz przychody, które pozwalają na realizację drugiej jego części – wydatków (bieżących i majątkowych) oraz rozchodów (spłat rat kredytów). Obejmuje on zadania własne gminy i zlecone przez administrację rządową. W dalszej części tekstu pominę te drugie (zlecone), gdyż nie mają one żadnego znaczenia dla oceny stanu gminnych finansów – wydajemy tyle środków ile otrzymujemy z budżetu Państwa na konkretnie określone zadania. Bilans zawsze jest zero. Umieszczone w dalszej części tekstu sformułowania, informacje i komentarze do nich będą więc odnosiły się do zadań własnych. Wszelkie decyzje, także te wieloletnie, muszą uwzględniać uwarunkowania wynikające z analiz obecnych i przyszłych relacji pomiędzy wspomnianymi powyżej częściami budżetów. Z tych relacji wynika moc finansowa Gminy, czyli możliwość zaspokojenia potrzeb Mieszkańców. Najprościej i najlepiej obrazuje ją różnica pomiędzy dochodami bieżącymi i wydatkami bieżącymi. To co pozostaje (wynik dodatni) finansuje spłatę rat kredytów (rozchody) i gminne inwestycje (wydatki majątkowe). Wynik ujemny oznacza mniejsze lub większe kłopoty budżetowe i spowolnienie zaspokajania pilnych potrzeb inwestycyjnych i innych.
Z powyższego wynika, że poziom dochodów bieżących jest szczególnie ważnym czynnikiem projektowania budżetowego. Potwierdza to struktura dochodów bieżących budżetu Gminy Zamość 2021 roku. Całość dochodów bieżących 78 529 375 zł. W tej kwocie środki przekazywane z budżetu Państwa to aż 72% (56 629 399 zł). Tak mocno jesteśmy uzależnieni od decyzji Rządu i Parlamentu. Podatki i opłaty lokalne tworzą 18% całości dochodów bieżących (14 062 887 zł), w tym dochody z czterech podatków gminnych (rolny, od nieruchomości, leśny i od środków transportowych) to 11 369 074 zł, czyli 14% całości dochodów bieżących. Pozostałe 10% dochodów bieżących (7 837 089 zł) to tzw. pieniądze znaczone – na usługi odpłatne: dostarczanie wody, odprowadzanie ścieków, odbiór odpadów z gospodarstw domowych, wyżywienie w szkołach, itp. Gminnymi decyzjami nie możemy wiec w sposób znaczący kreować strony dochodowej budżetów. Można oczywiście podnosić stawki wspomnianych wyżej podatków gminnych, ale czy jesteśmy na to gotowi? W listopadzie przedłożyłem Radzie Gminy propozycję pozostawienia na 2024 roku stawek podatków obecnie obowiązujących. Gdyby podnieść je o 10% mielibyśmy 768 000 zł dodatkowych dochodów. W tym o czym piszę poniżej niewiele by to zmieniło. Zastosowanie maksymalnie możliwych stawek w 2024 roku dałoby dodatkowe dochody w kwocie około 7 000 000 zł. Nikt jednak poważnie nie myśli o warszawskich stawkach podatków w Gminie Zamość.
Drugim ważnym elementem projektowania budżetowego są wydatki bieżące. To środki na funkcjonowanie 12 gminnych Szkół, komunikacji podmiejskiej, remonty i odśnieżanie dróg, energię oświetlenia ulicznego, utrzymanie gminnych obiektów (świetlic, boisk, itp.), realizację lokalnych przedsięwzięć społecznych i kulturalnych, pomoc społeczną, funkcjonowanie administracji, itp. W budżecie 2021 roku wydatki bieżące zamknęły się kwotą 63 797 694 zł. Wśród nich największa grupa to utrzymanie Szkół – 31 792 947 zł, czyli 50%.
Powróćmy teraz do opisanej powyżej relacji obrazującej moc finansową Gminy, a więc różnicy pomiędzy dochodami bieżącymi (78 529 375 zł) i wydatkami bieżącymi (63 797 694) budżetu 2021 roku. Odejmując kwoty otrzymujemy wynik dodatni 14 731 681 zł. Po pomniejszeniu go o spłatę rat kredytów (6 263 440 zł) otrzymujemy wynik wciąż dodatni 8 468 241 zł. Tyle środków z dochodów bieżących 2021 roku można było przeznaczyć na realizację inwestycji, lub też zdecydować o innym ich przeznaczeniu.
Na poziomie projektowania budżetowego 2024 roku takie same porównanie dochodów bieżących i wydatków bieżących (wersja administracji) dało wynik dodatni zaledwie 356 733 zł, a po uwzględnieniu spłaty rat kredytów (6 821 000 zł) wynik ujemny 6 464 267 zł. Brak więc środków z dochodów bieżących na spłaty rat kredytów, oraz środków własnych na inwestycje. Taka sytuacja jest nie tylko w Gminie Zamość, to obraz kryzysu Polskich Gmin. Skutek decyzji Rządu i Parlamentu z końca 2021 roku, oraz późniejszego braku koniecznych decyzji w latach 2022‑2023. Początek gminnych problemów to POLSKI ŁAD PODATKOWY, obniżenie od 2022 roku poziomu stawek jakie odprowadzamy do urzędów skarbowych (podatek PIT), oraz w zaistniałej sytuacji braku decyzji Polityków o nowych źródłach dochodów bieżących gmin. Przekazywane przez Ministra Finansów udziały w podatku PIT to główne źródło dochodów bieżących samorządów. W budżecie Gminy Zamość 2021 roku było to 21 295 648 zł, czyli 27% całości dochodów bieżących. W budżecie 2023 roku (po dwóch latach) już tylko 18 088 251 zł. Zmniejszenia dochodów gmin z udziałów w podatku PIT do dzisiaj nie zastąpiono nowym stałym źródłem dochodów gmin. Na decyzje Rządu i Parlamentu z 2021 roku, oraz brak decyzji ochronnych przed ich skutkami nałożyły się gospodarcze wydarzenia lat 2022‑2023: inflacja, wzrost stóp procentowych NBP, wzrost płacy minimalnej, wzrost udziału środków własnych Gminy w kosztach realizacji zadań z zakresu oświaty i wychowania przedszkolnego. To wszystko działo się bez uprzedzenia ze strony Rządu, byliśmy zupełnie zaskoczeni i nie przygotowani do nowej sytuacji. Obniżenie dochodów bieżących w warunkach bardzo dużych wzrostów cen energii, gazu, wszelkich zakupów i usług, płacy minimalnej. Sytuację w gminnych finansach lat 2022‑2023 obrazuje porównanie przyrostu dochodów bieżących i wydatków bieżących budżetu 2021 roku i projektu budżetu 2024 roku (wersja administracji). Przyrost dochodów bieżących to 16 362 359 zł, natomiast przyrost wydatków bieżących to 30 737 307 zł. Sytuacja wyjątkowa – przyrost dochodów bieżących mniejszy o 14 374 949 zł od przyrostu wydatków bieżących. To obraz i efekt politycznych decyzji w Warszawie (lub ich braku) w latach 2021‑2023.
W projektowaniu budżetowym 2024 roku ujemnego wyniku (minus 6 464 267 zł) nie można było zaakceptować, gdyż oznaczałby on rezygnację z realizacji wielu inwestycji, w tym tych na które pozyskaliśmy dotacje z rządowych programów. Nie chcąc rezygnować z zadań inwestycyjnych podjąłem decyzję o obniżeniu o ponad 7 mln zł puli wydatków bieżących (ponad 7% planu administracji). Pragnę w tym miejscu uspokoić Mieszkańców, że w ślad za tą decyzją nie nastąpią cięcia w zakresie realizowanych wydatków. Postawiłem sobie bardzo trudne wyzwanie pozyskania w ciągu roku 2024 dodatkowych źródeł ich finansowania. Wierzę, że nagłaśnianie powyższego obrazu samorządowych budżetów wywoła decyzje Rządu i Parlamentu o przekazaniu gminom dodatkowych dochodów bieżących z budżetu Państwa.
Projekt budżetu 2024 roku to także dochody i wydatki majątkowe. Na realizację 67 zadań inwestycyjnych przeznaczono w nim łącznie 26 027 868 zł. Zdecydowana większość tej kwoty, aż 22 701 500 zł to środki na wykonanie 14 inwestycji finansowanych pozyskanymi dotacjami z programów krajowych (7 095 044 zł) i otrzymaną w 2021 roku subwencją (5 724 883 zł). Łącznie daje to 12 819 927 zł środków zewnętrznych. Na realizację wspomnianych 14 zadań trzeba więc było zabezpieczyć środki własne w kwocie 9 881 573 zł. Wśród nich jest 5 zadań, które realizowane będą w latach 2024‑2025, a na ich wykonanie pozyskaliśmy kolejne 20 897 290 zł dotacji (dochody majątkowe budżetu 2025 roku), oraz 2 zadania realizowane w latach 2023‑2024 z kwotą zewnętrznych środków w budżecie 2023 roku 3 418 687 zł. Łącznie więc 14 wspomnianych zadań projektu budżetu 2024 roku realizowanych jest i będzie z udziałem 37 135 904 zł pozyskanych dotacji i otrzymanych subwencji. Na ich wykonanie trzeba jednak w latach 2023‑2025 przeznaczyć 18 073 597 zł środków własnych (w obecnym stanie budżetowym). Szczegóły w zestawieniu tabelarycznym pod niniejszym tekstem. W przyszłym roku, już po uchwaleniu budżetu umieszczone w nim będą trzy kolejne zadania lat 2024‑2025 na których realizację pozyskaliśmy dodatkowe 3 801 920 zł dotacji. Dwa z nich dotyczą remontu konserwatorskiego Kościoła Parafialnego św. Bartłomieja Apostoła w Sitańcu (łączna dotacja 1 490 000 zł). Trzeciemu zadaniu we wniosku o wsparcie finansowe nadaliśmy tytuł „Rozświetlamy Gminę Zamość – modernizacja oświetlenia ulicznego”. Na wymianę 1521 lamp nieenergooszczędnych typu sodowego na oświetlenie LED otrzymaliśmy 2 311 920 zł. Łączna więc kwota dotacji i subwencji w 17 zadaniach realizowanych w latach 2013‑2025 to aż 40 937 824 zł. Dla pełnego obrazu sytuacji do kwoty tej trzeba dodać 15 836 013 zł dotacji dla 8 zadań, których wykonanie techniczne i rozliczenie finansowe kończymy w 2023 roku. Są to: * Przebudowa Szkoły Podstawowej w miejscowości Płoskie * Budowa drogi gminnej w m. Płoskie i Zawada – od drogi powiatowej nr 3217L do drogi krajowej nr 74, * Rozbudowa dróg gminnych nr 110381L i nr 110382L w m. Szopinek * Budowa drogi gminnej nr 110442L w m. Żdanów (biały wygon) * Rozbudowa drogi gminnej nr 110406L w m. Wólka Panieńska * Rozbudowa sieci wodociągowej w m. Żdanówek, Lipsko, Zarzecze * Remont drogi gminnej nr 110427L w m. Siedliska * Remont drogi gminnej nr 110418L w m. Hubale. W wydatkach inwestycyjnych budżetów lat 2023‑2025 prawie 57 mln zł dotacji i subwencji to sukces w pozyskiwaniu środków, ale także ogromne wyzwanie organizacyjne dla administracji na najbliższe lata. Tych pieniędzy nie można stracić. Na wykonanie tych zadań trzeba zabezpieczyć również środki własne, a trudność tego pokazało projektowanie budżetowe 2024 roku. Jak już wspomniałem powyżej decyzje inwestycyjne podjęliśmy kosztem wydatków bieżących o których finansowanie trzeba zadbać w ciągu realizacji budżetu przyszłego roku.
Na zakończenie dzisiejszego tekstu pozostało mi jeszcze krótkie nawiązanie do zadłużenia Gminy. Na koniec roku 2023 będzie ono wynosiło 24 721 000 zł. Nowy kredyt projektu budżetu 2024 roku to 8 000 000 zł, a planowana spłata rat kredytów w przyszłym roku to 6 821 000 zł. Daje nam to planowane zadłużenie Gminy na koniec 2024 roku 25 900 000 zł, co stanowi 22,53% całości dochodów projektu budżetu 2024 roku (114 978 342 zł).
Przedłożenie przez Wójta Gminy projektu budżetu 2024 roku i ewentualne jego przyjęcie przez Radę Gminy podczas sesji w dniu 27 grudnia nie kończy prac nad tym co finalnie będzie się działo w zarządzaniu gminnymi finansami i zadaniami 2024 roku. To w praktyce wyzwanie dla Wójta na 12 miesięcy przyszłego roku. Trzeba rozwiązać problem finansowania wydatków bieżących. Konieczne środki na realizację części zadań inwestycyjnych określą dopiero postępowania przetargowe. Zamieszczone poniżej pełne wykazy inwestycji i zadań Funduszu Sołeckiego wskazują już teraz gdzie będzie brakowało środków na ich wykonanie w sposób oczekiwany przez Mieszkańców. Zadaniem przyszłego roku będzie także przygotowanie gminnego programu budowy nawierzchni dróg wewnętrznych na lata 2024‑2028 – wybór zadań i organizacja źródeł jego finansowania. Aby te i inne wyzwania realizować konieczne będzie także zaangażowanie w szersze działania mające na celu systemowe uporządkowanie dochodów bieżących gmin. Jak już wspomniałem, decyzje Rządu i Parlamentu możemy wywołać tylko poprzez nagłaśnianie tego co w gminnych finansach zobrazowało projektowanie budżetowe 2024 roku. Zachęcam do zapoznania się z zamieszczonymi poniżej zestawieniami. Pełny tekst projektu uchwały budżetowej zamieszczony jest na stronie internetowej Gminy. Tam też dodatkowe informacje i zestawienia, których nie ma w świątecznym Biuletynie. Zapraszam też do kontaktu poprzez www.gminazamosc.pl Zadaj pytanie Wójtowi.
11 grudnia 2023 r., Ryszard Gliwiński
