Dolina Górnej Łabuńki
Chroni dolinę największej rzeki Kotliny Zamojskiej. Wchodzi w skład Sieci Ekologicznej Natura 2000. W górnym biegu rzeki ze względu na występujące tu walory przyrodnicze zostały powołane w ramach europejskiego programu dwie ostoje: ostoja ptaków PLB060013 „Dolina Górnej Łabuńki” o powierzchni 1907 ha oraz ostoja siedliskowa PLH0638 „Dolina Łabuńki i Topornicy” o powierzchni 2055 ha. Obszar leży na terenie gmin: Zamość, Łabunie i częściowo miasta Zamościa. Występują tu głównie łąki w różnym stopniu użytkowane gospodarczo lub nieużytkowane. Wśród nich zachowały się fragmenty zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych oraz łąki nizinne i górskie. Łąkom tym towarzyszy bardzo duża populacja „naturowej” rośliny – staroduba łąkowego i wiele gatunków chronionych, m.in. mieczyk dachówkowaty, pełnik europejski, tojad dzióbaty, zimowit jesienny, kosaciec syberyjski, zerwa kulista oraz storczyki. Ostoja ptaków liczy ponad 220 gatunków ptaków, w tym aż 54 gatunki z Załącznika I Unijnej Dyrektywy Ptasiej, Występuje tu: derkacz i dubelt – gatunki globalnie zagrożone oraz dzięcioł białoszyi. Obecne są tu takie gatunki lęgowe jak: bąk, bączek, błotniak stawowy, zielonka, rycyk i krwawodziób. Podczas migracji pojawiają się w dolinie: nur białodzioby, czapla purpurowa, kormoran mały, łabędź czarnodzioby, hełmiatka, gadożer, orlik grubodzioby, sokół wędrowny, bekasik i brodziec pławny. Dolina Łabuńki to także ważna ostoja dla rzadkich motyli – modraszka nausitousa oraz modraszka telejusa i czerwończyka nieparka. Występują tu także: bóbr europejski, wydra i kumak nizinny.
Ostoja roślinności stepowej „Kąty”
Nieco ponad 2 km na północny – zachód od zabudowań wsi Wychody, na wzgórzu nazywanym przez miejscową ludność „końskim garbem” położony jest najcenniejszy na Lubelszczyźnie płat roślinności stepowej. Zajmuje powierzchnię 1,97 ha. Zbocza wzgórza porastają chronione i rzadkie gatunki roślin. Spotykamy tu storczyki: ciemiężycę czarną, len złocisty, zawilca kwiatowego, wisienkę stepową, miłka wiosennego. Znajdują się tu stanowiska pajęcznicy liliowatej wpisanej do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin oraz jako jedyne w Polsce dziurawca wytwornego.
Pomnikowe lipy w Zawadzie
Aleja lipowa w Zawadzie znajduje się przy drodze gminnej biegnącej w stronę Szkoły Podstawowej i Niepublicznego Gimnazjum w Zawadzie. Są tu lipy drobnolistne o obwodach od 200 do 600 cm, robinie akacjowe o obwodach od 80 do 300 cm i kasztanowce białe o obwodach 185 – 280 cm. Aleja stanowiła niegdyś drogę dojazdową do znajdującego się nieco dalej folwarku ordynackiego. Budynek dworu pochodzący z przełomu XIX/XX w. zachował się do dziś.
Rezerwat Hubale
Powstał w 1982 r. na gruntach wsi Mokre dla ochrony susła perełkowanego – małego gryzonia z rodziny wiewiórkowatych wpisanego do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Suseł jest reliktem fauny stepowej występującym w Europie jedynie na Roztoczu i południowym wschodzie Wyżyny Lubelskiej. Jest gryzoniem z rodziny wiewiórkowatych. Jego charakterystyczną cechą są białe plamki na futerku. Osiąga długość ciała od 18 do 23 cm, a masę od 170 do 360 g. Susły prowadzą naziemny tryb życia. Ich domem są nory, na których dnie, na głębokości nawet do 1 m, znajduje się komora gniazdowa, pełniąca funkcje schronienia przed drapieżnikami i miejsca opieki nad młodymi. Samica susła raz w roku rodzi młode, które przez pierwszy miesiąc życia pozostają w gnieździe pod opieką matki. Potem coraz częściej wychodzą z nory. Kiedy nauczą się samodzielnie zdobywać pożywienie (nasiona i rośliny zielne) matka przestaje się nimi opiekować. Temperatura reguluje procesy życiowe susła. Pod koniec września, najpóźniej na początku października, zapada w trwający około 6 miesięcy sen zimowy. Warunkami swobodnego życia susłów są: dostatek pożywienia i szerokie pole obserwacji pozwalające uniknąć ataku drapieżnika. Susłom zagrażają: tchórze stepowe, koty, psy i ptaki drapieżne jak jastrzębie i myszołowy. Zwierzątko jest turystycznym symbolem Gminy Zamość, co rok w Mokrem odbywa się festyn rodzinny „Dzień Susła” zachęcający do ochrony przyrody. Na terenie rezerwatu znajduje się też wczesnośredniowieczne cmentarzysko słowiańskie składające się z 46 kurhanów z VII – IX w.
Roztoczański Park Narodowy
Obszar o powierzchni 4933,3 ha gruntów na terenie Gminy Zamość należy do otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego. A sam park swoim terytorium obejmuje południowo-zachodnie ziemie gminy. RPN położony na Roztoczu Środkowym powstał w 1974 r. 93% powierzchni Parku, liczącej 8,5 tys., zajmują lasy. Zróżnicowany krajobraz parku stanowią zalesione wzgórza porozcinane szerokimi piaszczystymi dolinami rzeki Wieprz i strumienia Świerszcz, oraz występujące w jego wschodniej części głębokie wąwozy lessowe. Znajduje się tu ponad 400 drzew pomnikowych. 58% powierzchni leśnej parku zajmuje sosna, 20% jodła (osiągająca 50 m wysokości i 3,5 m obwodu), 15% buk (osiągający 42 m wysokości i 3 m obwodu). Z pozostałych 30 gatunków najliczniej występują: grab, olsza, świerk, dąb, modrzew, osika, lipa, brzoza, jesion, klon. Stwierdzono tu występowanie ponad 750 gatunków roślin, z czego 65 stanowi listę roślin rzadkich, a 45 objęto ochroną ścisłą. Równie bogaty jest świat zwierząt. Występują tu typowe zwierzęta leśne: jeleń, sarna, dzik, wilk, ryś, lis, borsuk, kuna, wydra nad zbiornikami wodnymi, a także nietoperze. Okresowo spotykany jest łoś. Na terenie parku stwierdzono występowanie około 190 gatunków ptaków, z czego 130 ma tu swoje tereny lęgowe. Są wśród nich: orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, dzięcioł białogrzbiety. W 1979 r. przeprowadzono tu introdukcję bobra europejskiego, a w 1982 utworzono ostoję konika polskiego wywodzącego się od dzikiego konia leśnego tarpana, który stał się symbolem Parku. Przez park przebiega 5 szlaków turystycznych, dziewięć pieszych ścieżek poznawczych oraz trasa rowerowa do Florianki. Ciekawą propozycję edukacyjną i turystyczną oferuje nowoczesny Ośrodek Edukacyjno – Muzealny Roztoczańskiego Parku Narodowego w Zwierzyńcu.
Źródliska w Zarzeczu i Wierzchowinach
W położonej w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego miejscowości Wierzchowiny swój początek bierze rzeka Wieprzec. Bijąca tutaj krystalicznie czysta woda o temperaturze ok. 8,9 stopni Celsjusza wypływa z piasku i skał wapiennych. W dnie owalnej niszy o wymiarach 6 m x 15 m widocznych jest około 15 burzliwych, pulsujących wypływów. Wydajność źródliska – usytuowanego na łąkach około 550 m od najbliższych zabudowań, wynosi ok. 15,24 l/s. W sąsiedniej miejscowości – Zarzecze w dnie nieregularnej niszy o wymiarach 5 m x 15 m widoczne są liczne wypływy pulsujące. Wydajność tego źródliska to 17,30 l/s. Są to źródła podpływowe, charakterystyczne dla północnego przedpola Roztocza. Miejscowa ludność określa je mianem „kryniczek”.
Rezerwat Wieprzec
Magiczną krainą dla roślin i zwierząt jest, położony pośród podmokłych łąk wsi Wieprzec, Wychody, rezerwat utworzony w 1986 r. o powierzchni 32 ha. Ochroną objęto tu cenną roślinność torfowiskową. Z gatunków roślin chronionych spotykane są m.in.: wierzba lapońska, goździk pyszny, pełnik europejski, gnidosz królewski, goryczka wąskolistna, liczne storczyki i rośliny rzadkie. Rezerwat jest miejscem bytowania i rozrodu ropuchy trawnej, żaby moczarowej i ropuchy paskówki. Jedynym gadem jest jaszczurka żyworódka. Licznie obserwuje się żerujące bociany, rycyki, czaple siwe, błotniaki stawowe i myszołowy. Uroku dodają dzienne motyle z najcenniejszym paziem królowej – zanikającym gatunkiem wpisanym do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.