Trwają prace nad budżetem Gminy 2023 roku. Podczas wrześniowych zebrań wiejskich w 35 Sołectwach podejmowano decyzje o wydatkach programu Fundusz Sołecki 2023 roku – w skali gminnej to 1 480 304 zł, o których przeznaczeniu decydowali Mieszkańcy w sposób bezpośredni. Żałuję, że w zebraniach uczestniczyło tylko 981 Mieszkańców – 5,14 % uprawnionych do udziału w nich. Tym bardziej dziękuję wszystkim uczestnikom tych trudnych spotkań, które zdominował stan finansów gminnych 2022 roku oraz przewidywana sytuacja w zarządzaniu gminnymi sprawami w roku kolejnym. Rozmawialiśmy o tym w kontekście potrzeb poszczególnych sołectw. Po zebraniach wiejskich Sołtysi przedłożyli wnioski do projektowania budżetowego przyszłego roku obejmujące także to co zgłaszali Mieszkańcy podczas wrześniowych spotkań. Były i będą one brane pod uwagę w procesie podejmowania budżetowych i innych samorządowych decyzji.
W dniu 15 listopada podpisałem PROJEKT BUDŻETU GMINY 2023 ROKU. Wypełniłem ustawowy obowiązek przedłożenia go Przewodniczącemu Rady Gminy Zamość i Regionalnej Izbie Obrachunkowej w Lublinie. Wyjątkowość sytuacji w jakiej konstruowano najważniejszy gminny akt prawny przyszłego roku skutkuje tym, że prace nad ostateczną jego wersją będą wciąż trwały – także po uchwaleniu w grudniu budżetu przez Radę Gminy. Niespodziewane i drastyczne obniżenie dochodów bieżących własnych budżetu przekazywanych przez Ministra Finansów musiało wywołać problemy w zrównoważeniu stron dochodowej i wydatkowej projektu budżetu Gminy. Wiele ważnych zadań z zakresu wydatków bieżących jest niedofinansowanych. Dla części z nich będzie to oznaczało ograniczenia w realizacji – oświetlenie uliczne, bieżące utrzymanie dróg, komunikacja podmiejska, utrzymanie obiektów gminnych, wzrost wynagrodzeń dla administracji, inne. Obniżenie dochodów bieżących własnych i wzrost kosztów realizacji zadań bieżących własnych, oraz wzrost kosztów obsługi długu i brak środków na inwestycje skutkują koniecznością zwiększenia zadłużenia budżetu i potrzebą poszukiwania innych jego form. Sytuacja finansowa projektu budżetu utrudnia podejmowanie decyzji w zakresie przygotowania projektów (dokumentacji) zadań planowanych do finansowania z programów unijnych i krajowych. Realizacja zadań projektu budżetu 2023 roku wymaga dalszych oszczędności w zakresie wydatków bieżących, oraz poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania zadań inwestycyjnych. To wyzwania dla Wójta Gminy na cały przyszły rok.
Porównanie planowanych dochodów i planowanych wydatków daje pierwszy obraz projektu budżetu 2023 roku – dochody bieżące własne są o 3 089 877 zł mniejsze od wydatków bieżących własnych. Szerzej sytuację projektowania budżetowego 2023 roku obrazują trzy poniższe tabele – nr 1, nr 2 i nr 3. Planowane dochody bieżące własne roku są o 1 900 365 zł mniejsze od wykonania dochodów budżetu 2021 roku. Ujemny wynik pomimo zakładanych w 2023 roku dodatkowych wpływów z podatków lokalnych w kwocie 1 000 000 zł, a więc koniecznego wzrostu stawek podatków lokalnych. Planowane wydatki bieżące własne są o 15 921 193 zł większe od ich wykonania w 2021 roku. Obraz ten pogarsza fakt pomniejszenia ostatecznego planu wydatków przyszłego roku o ponad 6 000 000 zł. Takiej sytuacji w projektowaniu budżetowym Gminy Zamość dotychczas nie było. Ujemny wynik porównania dochodów i wydatków oznacza przede wszystkim brak środków własnych na inwestycje. Wymaga także pozostawienia w realizowanym budżecie 2022 roku środków na finansowanie spłaty rat kredytów budżetu 2023 roku. Ostateczny obraz sytuacji projektowania budżetowego przyszłego roku przedstawia wiersz nr 3.3 poniższej tabeli nr 3.
Skąd taka sytuacja w gminnych finansach? Jest ona skutkiem kumulacji kilku czynników – obniżenia dochodów przekazywanych Gminie przez Ministra Finansów, wzrostu kosztów realizacji wszelkich usług i zakupów (inflacja prawie 18%), oraz wzrostu stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego (koszty obsługi zadłużenia). Popatrzmy na poniższą tabelę nr 4, która prezentuje podstawowe źródło dochodów bieżących budżetu Gminy – przekazywane przez Ministra Finansów udziały w podatkach jakie odprowadzamy do urzędów skarbowych oraz subwencje (bez oświatowej). Znaczenie tego źródła dochodów budżetowych obrazuje fakt, że w 2021 roku stanowiło ono łącznie 46% wszystkich dochodów bieżących budżetu. W 2022 roku w porównaniu do roku ubiegłego jesteśmy na minusie 4 350 963 zł i to po uwzględnieniu dodatkowych środków (3 888 419 zł) jakie otrzymaliśmy w październiku. W projekcie budżetu 2023 roku mamy dalsze obniżenie przekazywanych przez Ministra Finansów dochodów – o 3 268 152 zł w stosunku do planu 2022 roku, a więc o 7 619 115 zł mniej w stosunku do wykonania dochodów 2021 roku – to aż 20%. Utrata tych dochodów wywołała problemy Gminy Zamość i innych Gmin. Decyzje o obniżeniu Gminie dochodów Rząd podjął w obliczu wzrostu kosztów realizacji wszelkich gminnych zadań. Zobrazuję to na podstawie porównania kilku wybranych grup wydatków bieżących lat 2022 – 2023. Podane poniżej kwoty wydatków 2023 roku oznaczają potrzeby, nie są kwotami zabezpieczonymi w projekcie budżetu (pomniejszenie wydatków o ponad 6 000 000 zł). Dotacja dla Miasta Zamość na funkcjonowanie komunikacji podmiejskiej – 2022 rok 1 200 000 zł, 2023 rok 1 900 000 zł. Energia oświetlenia ulicznego – 2022 rok 1 200 000 zł, 2023 rok 3 500 000 zł. Bieżące utrzymanie dróg gminnych – 2022 rok 2 780 649 zł, 2023 rok 3 865 981 zł. Wydatki bieżące w realizacji zadań z zakresu oświaty i wychowania przedszkolnego – 2022 rok 35 498 610 zł, 2023 rok 37 216 605 zł. Tak można mnożyć przykłady. Trzeci czynnik sytuacji finansowej to wzrost stóp procentowych NBP. Planowane zadłużenie budżetu Gminy na koniec 2022 roku to 22 990 000 zł. Jest ono mniejsze od poziomu zadłużenia na koniec 2020 roku o 1 596 440 zł. W ubiegłym roku zapłaciliśmy 202 498 zł odsetek od nie spłaconego kredytu, a pomimo mniejszego zadłużenia plan na 2023 rok wynosi 1 800 000 zł.
Na przestrzeni lat 2021-2023 dochody bieżące rocznych budżetów Gminy Zamość maleją o 1 900 365 zł natomiast wydatki bieżące wzrastają o 15 921 193 zł. Do takiej sytuacji nikt nie przygotował Mieszkańców Gmin i osób podejmujących w Ich imieniu decyzje. Jeszcze latem ubiegłego roku Prezes Narodowego Banku Polskiego mówił publicznie, że grozi nam inflacja „mniejsza od zera” – a jest prawie 18%. Pod koniec ubiegłego roku decyzją Rządu i Parlamentu obniżono stawkę podatku PIT jaki odprowadzamy do urzędów skarbowych. Wpłaty Mieszkańców Gminy Zamość do Urzędu Skarbowego w Zamościu są głównym źródłem dochodów budżetu Gminy – Minister Finansów przekazuje Gminie określoną procentem część tych wpłat. W 2021 roku była to kwota równa 27% całości dochodów bieżących. Obniżenie stawki podatki PIT do obecnych 12 % skutkowało oczywiście zmniejszeniem dochodów budżetu Gminy. Nie zapewniono Gminie (Mieszkańcom) rekompensaty. W 2022 roku z tego tytułu otrzymamy 2 901 984 zł mniej niż w roku 2021. W przyszłym roku będzie to o 3 207 397 zł mniej niż w roku 2021. Straty części dochodowej budżetu Gminy z tytułu obniżenia stawki PIT są jednak znacznie wyższe, gdyż do 2021 roku w relacji rok do roku notowaliśmy przyrosty wpływów z tego źródła dochodów. W 2021 roku w stosunku do 2020 roku dochody z udziałów w podatku PIT wzrosły nam o 3 472 862 zł. Dużo zamieszania w gminnym planowaniu budżetowym wprowadziły też kolejne decyzje Parlamentu i Rządu. Jesienią ubiegłego roku znowelizowano ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Wprowadzono w niej nowe źródło dochodów dla Gmin – subwencję inwestycyjną, której wysokość uzależniona miała być od poziomu wydatków inwestycyjnych Gminy. To nowe źródło dochodów powinno po raz pierwszy zaistnieć w budżetach Gmin 2023 roku – Gmina Zamość w przyszłym roku miała otrzymać 2 433 426 zł. We wrześniu 2022 roku Parlament na wniosek Rządu zmienił decyzje z roku ubiegłego. Przesunął o rok wejście w życie przepisów o subwencji inwestycyjnej dla gmin, a więc dochody 2023 roku mamy o wspomnianą kwotę mniejsze (2 433 426 zł). Nie budują zaufania, wprowadzają zamieszanie i bulwersują kolejne decyzje Parlamentu i Rządu z września 2022 roku. Zdecydowano, że wszystkie gminy w tym roku otrzymają dodatkowo po 2 888 419 zł. To słynne już medialnie ponad 13 mld dodatkowych pieniędzy dla samorządów. Zapoznałem się z materiałami, które Rząd przedstawił Parlamentowi. Gmina Zamość jest w nich również wymieniona. Otrzymamy w tym roku dodatkowe 2 888 410 zł. Na kwotę tą składa się subwencja rozwojowa, którą mieliśmy otrzymać w przyszłym roku – 2 433 426 zł, oraz dodatkowo 454 984 zł. Porównałem to z innymi Gminami Powiatu Zamojskiego. Też otrzymały 2 888 410 zł, tylko, że w Ich przypadku subwencja rozwojowa przyszłego roku miała wynosić od 237 612 zł do 1 398 778 zł. Gminy Powiatu Zamojskiego otrzymały więc dodatkowo od 1 489 648 zł do 2 650 798 zł, a Gmina Zamość 454 984 zł. Szacunek dla Gmin Powiatu, ale to Gmina Zamość ma dwanaście ośmioklasowych szkół podstawowych, a inne Gminy jedną, dwie, trzy. Decyzjami Parlamentu i Rządu lat 2016-2022 finanse gmin zostały zupełnie rozregulowane. W 2023 roku będziemy mieli kumulację negatywnych tego skutków.
Zdaję sobie sprawę z tego, że powyższy tekst nie nastraja optymistycznie. Uważam jednak, że Mieszkańcy Gminy i Polski mają prawo do poznania faktów widzianych z pozycji zarządzających gminnymi sprawami. Co dalej z projektowaniem budżetowym 2023 roku w Gminie Zamość? Najbliższe miesiące to czas głębszych analiz, poszukiwania nowych sposobów realizacji zadań i źródeł ich finansowania w latach 2023-2025. Zakładam, że to najtrudniejsze gospodarczo lata dla Kraju, a więc i dla Gminy. Muszę przemyśleć i poukładać na nowo to co generuje największe koszty. To wyzwanie dla mnie, ale także dla Mieszkańców. Szczególny czas, gdy o gminnych sprawach powinniśmy rozmawiać bez emocji. Wiem, że to trudne, ale można je przynajmniej nieco ograniczać. Proszę o śledzenie informacji o stanie gminnych spraw. Będą one w Biuletynie Samorządu Gminy Zamość, lecz już w nieco mniejszym zakresie tekstowym. Więcej pojawi się na www.gminazamosc.pl. w zakładce Blog Wójta Gminy Zamość. Tam też dodatkowe zestawienia tabelaryczne do niniejszego tekstu obrazujące strukturę dochodów budżetowych. Zachęcam do zapoznania się z nimi. W kolejnym numerze Biuletynu i w grudniu na Blogu zamieszczę informacje o inwestycjach 2023 roku. Dzisiaj wspomnę tylko, że ta część projektu budżetu przyszłego roku to 32 051 166 zł. Obejmuje zadania realizowane z zewnętrznym dofinansowaniem i te określone decyzjami Mieszkańców poprzez program Fundusz Sołecki. O tym jednak za kilkanaście dni, a już teraz z inwestycjami i całym projektem budżetu 2023 roku można zapoznać się na stronie BIP Gminy. Zachęcam także do tej formy zdobywania informacji. Czekam na kontakty poprzez www.gminazamosc.pl zakładka Pytanie do Wójta.
21.11.2022 r.
Ryszard Gliwiński
