Wzmianki o Żdanówku historycy odnajdują w pierwszej połowie XIX stulecia, chociaż nie oznaczono wsi na bardzo dokładnym planie dóbr ordynackich z 1828 roku i nie wspomniano o niej także w spisie ludności z 1827 roku. Żdanówek pojawia się natomiast na planie ordynackim z 1837 roku. Musiał więc zostać wydzielony z sąsiadującego Żdanowa w opisanym przedziale czasowym. W kolejnych latach nazwa Żdanówek zanika, aż do spisu z 1921 r. Możliwe więc, że ostateczne wyodrębnienie miejscowości nastąpiło na mocy reformy administracji po 2 sierpnia 1921 r. Problemy z nazwą miejscowości pojawiają się także w zachowanych dokumentach, potwierdzających istnienie Jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej, która powstała w 1920 roku, jest więc historycznie najstarszą w Gminie Zamość.
Dzisiejszy Żdanówek to miejscowość położona w południowej części Gminy Zamość, ma 362 mieszkańców. Zwarta zabudowa gospodarstw domowych Żdanówka zlokalizowana jest wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 849, łączącej Zamość z Krasnobrodem, Józefowem i Tarnogrodem. W Żdanówku nie ma szkoły ani kościoła, ale są świetlica wiejska i jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej z tradycjami. Jej założycielami byli Stanisław Leśniak, Jan Biront, Ksawery Maślany oraz Michał Ostasz. Przed II wojną światową OSP Żdanówek brała czynny udział w gaszeniu pożarów, szkoleniach pożarniczych i zawodach strażackich. W 1923 r. wybudowano pierwszą drewnianą remizę. W 1927 r. jednostka otrzymała ręczną motopompę, drewnianą beczkę na wodę oraz hełmy. W 1937 roku OSP Żdanówek brała udział przy gaszeniu pożaru w Zamościu (dzielnica Nowego Miasta). W tym samym roku w zawodach, organizowanych w Lipsku Polesiu z okazji święta „Piotra i Pawła”, strażacy zajmowali pierwsze miejsca, np. Edward Leśniak w biegu na 100 m, a Jan Bondyra w skoku wzwyż. Strażacy często organizowali przejścia przez wieś w szyku zwartym i ze śpiewem. W miejscu, gdzie znajduje się obecnie „Piekarnia”, prowadzono gimnastykę w stylu wojskowym, zajęcia pożarnicze i sportowe. Wszystko odbywało się pod czujnym okiem Naczelnika Edwarda Leśniaka i jego zastępcy Bronisława Mazurkiewicza. Po zakończeniu zajęć wracano ze śpiewem do remizy.
Druga wojna światowa nie przerwała działalności OSP Żdanówek. Strażacy zawsze byli gotowi do prowadzenia akcji gaśniczej i dyżurowali nocą, informując mieszkańców o zbliżających się samochodach z Niemcami. Nie uchroniło to miejscowości przed akcją wysiedleńczą. Wśród wywiezionych do obozów byli również strażacy Jan i Tadeusz Sowińscy, oraz Mieczysław Ziarkiewicz. Zaraz po wysiedleniu zamordowany został aktywny strażak Edward Bondyra. Inny strażak, Henryk Ostasz, po ucieczce z robót wstąpił do Oddziału Specjalnego Batalionów Chłopskich.
Po wyparciu wojsk niemieckich z Zamojszczyzny, OSP Żdanówek wznowiła swoją działalność. Wieloletnim gospodarzem w Jednostce był wspomniany Henryk Ostasz. W szeregi Jednostki wstąpili młodzi druhowie Witold Piesiak i Zdzisław Wandziak. W 1949 roku OSP otrzymało drugą motopompę o wydajności 200 litrów na minutę. W latach 60. przy OSP działała już drużyna żeńska, której komendantką była Helena Bondyra. Inicjatorem powstania tej drużyny był wówczas Mieczysław Skiba – dziś pułkownik pożarnictwa w stanie spoczynku. W 1973 roku Jednostka otrzymała w zarząd i użytkowanie nieruchomość, na której w latach 1974‑1986 wybudowano murowaną już strażnicę. Obiekt powstał w czynie społecznym. Każdy mieszkaniec zobowiązał się przepracować 5 dni roboczych. Strażacy obejmowali kontrolą przeciwpożarową posesje w Żdanówku, Żdanowie i Zwódnem. W latach 90. poprzedniego wieku OSP angażowała się w budowę linii telefonicznej, sieci gazowej i chodnika dla pieszych. Urządzano zabawy taneczne, z których dochód przeznaczany był na cele społeczne. W 2010 roku Jednostka otrzymuje lekki samochód pożarniczy, przekazany przez OSP Zawada, w tym też roku obchodzi uroczyście jubileusz 90-lecia Jednostki – wydarzenie miało miejsce 24 października. Strażakom z OSP Żdanówek przekazano wówczas Sztandar, który wykonała mieszkanka sołectwa, Pani Krystyna Pęk. W 2010 r. mundury strażackie założyli Sołtys Żdanówka Beata Stręciwilk oraz radny Rady Powiatu Jerzy Sobczuk. W 2015 roku Strażacy ze Żdanówka otrzymują nowszy lekki samochód pożarniczy, przekazany przez OSP Białowola. W tym okresie przy OSP aktywnie działała Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza. W 2015 r. pojawiają się pierwsze samorządowe decyzje Organów Gminy Zamość o przebudowie obiektu remizy strażackiej, pełniącej jednocześnie funkcję świetlicy wiejskiej. Odnowiony i rozbudowany obiekt oddano do użytku w 2020 r.
Jednostka OSP Żdanówek jest stowarzyszeniem. Ma przyjęty przez członków statut i wybrane organy. Jest zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym. OSP Żdanówek jest członkiem Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, który kontynuuje działalność założonego w 1921 roku Głównego Związku Straży Pożarnych RP. Strażacy współpracują z wieloma podmiotami, w tym z Samorządem Gminy Zamość, Radą Sołecką Żdanówka, miejscowym Kołem Gospodyń Wiejskich oraz Szkołą Podstawową w Żdanowie. W strażackiej kadencji lat 2016‑2020 Zarząd OSP Żdanówek tworzyły następujące osoby: Jan Sarzyński – Prezes, Witold Bondyra – Wiceprezes, Wojciech Pęk – Naczelnik, Jerzy Sobczuk – Sekretarz, Beata Stręciwilk – Skarbnik, Krzysztof Piekarski – Gospodarz. W skład komisji rewizyjnej wchodzili: Mieczysław Wiatr – Przewodniczący, Henryk Sowa – Sekretarz, Zbigniew Marmaj – Członek.
Funkcję Prezesa pełnili:
- od roku 1920 – Michał Ostasz,
- 1944 r. – Witold Kieloch,
- 1960 r. – Jan Biront,
- 1963 r. – Franciszek Zaśko,
- 1980 r. – Marian Stańczyk,
- od 2000 r. – Jan Sarzyński.
Funkcję Naczelnika pełnili:
- w latach 1920 -1962r.- Edward Leśniak, Stefan Pęk, Zdzisław Wandzak, Bronisław Mazurkiewicz,
- od roku 1963 – Roman Bondyra,
- 1970 r. – Kazimierz Koniec,
- 1980 r. – Roman Rypuła,
- 1986 r. – Witold Bondyra,
- 1991 r. – Bogdan Bondyra,
- 1996 r. – Wojciech Pęk,
- 2000 r. – Witold Bondyra,
- od 2016 r. – Wojciech Pęk.
Ważne daty w historii OSP Żdanówek:
- 1920 r. – powstaje Jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej w Żdanówku
- 1923 r. – w Żdanówku wybudowano pierwszą drewnianą strażnicę
- 1927 r. – jednostka otrzymuje ręczną motopompę, drewnianą beczkę na wodę i hełmy
- 1937 r. – OSP Żdanówek bierze udział w gaszeniu pożaru na Nowym Mieście w Zamościu
- 1939‑1945 – większość mieszkańców Żdanówka zostaje wysiedlona przez Niemców
- Po wyzwoleniu Jednostka wznawia działalność
- 1949 r. – Jednostka otrzymuje drugą motopompę o wydajności 200 l/min.
- W latach 60. przy OSP działała drużyna żeńska
- 1973 r. – jednostka otrzymuje w zarząd
i użytkowanie nieruchomość o pow. 0,34 ha - 1974‑1986 – budowa murowanej strażnicy OSP
- 2010 r. – jednostka otrzymuje lekki samochód pożarniczy marki Żuk od OSP Zawada
- 24.10.2010 r. – uroczyste obchody 90-lecia OSP Żdanówek, Jednostka otrzymuje Sztandar nadany przez Zarząd Oddziału Wojewódzkiego Związku OSP RP w Lublinie
- 2015 r. – Strażacy otrzymują nowszy lekki samochód pożarniczy od OSP Białowola
- 2020 r. – zakończenie modernizacji i rozbudowy świetlicy wiejskiej, dawnej remizy OSP
- 27.06.2021 r. – uroczyste obchody Jubileuszu 100-lecia OSP Żdanówek, w tym:
- Msza św. w intencji Strażaków i Ich Rodzin w Kościele Parafialnym pw. św. Stanisława w Żdanowie,
- odznaczenie Sztandaru OSP Żdanówek „Złotym Znakiem Związku OSP RP” nadanym przez Prezydium Zarządu Głównego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej,
- odznaczenia Strażaków Ochotników
z OSP Żdanówek, - ślubowanie na Sztandar członków Młodzieżowej Drużyny Pożarniczej OSP Żdanówek,
- poświęcenie i uroczyste otwarcie nowego obiektu Świetlicy Wiejskiej w Żdanówku, pełniącej jednocześnie rolę Remizy OSP.
„Z okazji pięknego Jubileuszu 100-lecia Druhnom i Druhom z OSP Żdanówek życzymy satysfakcji z pełnionej misji społecznej, sukcesów w realizacji kolejnych wyzwań, wdzięczności ludzkiej, a osobiście dla każdej i każdego z Was, Druhny i Druhowie, dużo zdrowia, wszelkiej pomyślności i rodzinnego szczęścia. Wszystkiego dobrego i kolejnych stu lat!
P.S. W tekście wykorzystano wybrane informacje z Kroniki OSP Żdanówek oraz fragmenty książek: „Dzieje miejscowości Gminy Zamość” – W. Bondyra, Ewa Lorentz, Ewa Prusicka-Kołcon, Mariusz Korzeniowski; „Straże Pożarne na Zamojszczyźnie” – płk M. Skiba. Zdjęcia własne Autora i OSP Żdanówek.
tekst: Ryszard Gliwiński, 20.06.2021 r.
fot. Emil Cabaj
