Samorządowe gminy w Polsce mają już 31 lat

W 1990 roku powstały w Polsce samorządowe Gminy. Otrzymały one osobowość prawną, zadania własne do realizacji oraz prawo do decydowania w sprawach lokalnych. Ochronę praw samorządowych Gmin wpisano w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku.
Współczesne Gminy jako jednostki administracyjne powstały znacznie wcześniej. Ich byt rozpoczął się w epoce Edwarda Gierka od 1 stycznia 1973 r. Uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie lubelskim wciąż obowiązuje. Od tamtych czasów administracja przeżyła dwie duże reformy. W 1975 roku zlikwidowano powiaty i powstało 49 małych województw, w tym Zamojskie. Jak już wspominałem, w 1990 r. istniejące Gminy stały się samorządowymi prawnymi podmiotami. W 1999 r. zlikwidowano małe województwa (w tym Zamojskie), a w ich miejsce utworzono samorządowe powiaty, oraz 16 województw z podwójną administracją – rządową i samorządową.
Wspomniana powyżej uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej w obecnym powiecie zamojskim powołała do życia gminy Mokre, Zawada, Wysokie, Sitno, Łabunie, Adamów, Krasnobród, Zwierzyniec, Szczebrzeszyn, Radecznica, Sułów, Nielisz, Stary Zamość, Skierbieszów, Grabowiec, Miączyn i Komarów Osada.

Mocą uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 05 grudnia 1972 r., nr XXI/92/72, powstały między innymi:

• Gmina Mokre z siedzibą gminnej rady narodowej w Mokrem i sołectwami Białowola, Hubale, Lipsko, Lipsko-Kosobudy, Lipsko-Polesie, Mokre, Płoskie, Wieprzec, Wierzchowiny, Wólka Wieprzecka (z obecnym sołectwem Skaraszów), Wychody, Zalesie, Zarzecze, Zwódne (z obecnym sołectwem Skokówka), Żdanów i Żdanówek.
• Gmina Wysokie z siedzibą gminnej radny narodowej w Wysokiem. Z naszych sołectw do gminy tej należały wówczas Białobrzegi, Borowina Sitaniecka, Bortatycze, Bortatycze Kolonia, Chyża, Łapiguz, Sitaniec, Sitaniec Kolonia, Sitaniec Wolica, Wysokie.
• Gmina Zawada z siedzibą gminnej rady narodowej w Zawadzie. Do gminy tej należały wówczas m.in. Siedliska, Siedliska Kolonia (dzisiaj miejscowość ta nie tworzy odrębnego sołectwa) i Zawada.
• Gmina Łabunie z siedzibą gminnej rady narodowej w Łabuniach. W skład gminy wchodziły dzisiejsze nasze miejscowości Jatutów, Kalinowice, Pniówek i Wólka Panieńska.
• Gmina Sitno z siedzibą gminnej rady narodowej w Sitnie. Do gminy tej należał jeszcze wówczas Szopinek.

Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 5 października 1973 r., nr XXVI/114/73, w sprawie zniesienia zmiany granic, siedziby i nazw niektórych gmin w województwie lubelskim, przeniesiono siedzibę gminy Mokre do Zamościa i zmieniono nazwę na gminę Zamość. Uchwała weszła w życie w dniu 12 października 1973 roku. Tą datę przyjmujemy jako powstanie Gminy Zamość. Uchwałą powyższą przyłączono również do Gminy Zamość z gmin Łabunie i Sitno następujące miejscowości: Jatutów, Kalinowice, Pniówek, Wólka Panieńska i Szopinek. W dniu 17 grudnia 1973 roku miała miejsce pierwsza sesja Gminnej Rady Narodowej. Jej pierwszym przewodniczącym został Mieczysław Wróbel z Płoskiego. Naczelnikiem Gminy został Emilian Barański.
Mocą kolejnej uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z dniem 02 lipca 1976 roku do Gminy Zamość przyłączono następujące miejscowości: Zawada, Siedliska, Siedliska Kolonia, Wysokie, Białobrzegi, Bortatycze, Bortatycze Kolonia, Chyża, Sitaniec Wolica, Sitaniec, Sitaniec Kolonia, Borowina Sitaniecka i Łapiguz.
W dniu 08 marca 1990 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął ustawę o samorządzie terytorialnym (gminnym). Pierwsze w Polsce w pełni demokratyczne wybory do samorządów gminnych miały miejsce 27 maja 1990 r. W dniu 04 czerwca 1990 r. obradowała inauguracyjna sesja Rady Gminy Zamość pierwszej kadencji. W jej skład wchodziło 27 Radnych. Pierwszym przewodniczącym Rady Gminy Zamość wybrano Tomasza Czyżewskiego z Kalinowic. Po objęciu przez Niego funkcji Vice Wójta Gminy przewodniczącym Rady został Kazimierz Skiba ze Żdanowa. W dniu 06 lipca 1990 roku Rada Gminy wybrała pierwszego Wójta Gminy Zamość. Został nim Jerzy Kudyk z Jatutowa.
Na zakończenie tej krótkiej historii Gmin i Gminy Zamość jeszcze kilka cytatów określających rolę i znaczenie Gmin w Polsce XXI wieku. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym już w pierwszym artykule stwierdza, że – cytat „Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Ilekroć w ustawie jest mowa o gminie, należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium”. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej natkniemy się natomiast na następujące treści:

• Art. 16. ust.1 Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Ust.2 Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
• Art. 163. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.
• Art. 164 ust.1 Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.
• Art. 165. ust.1 Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Ust.2 Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

Gmina Zamość to wspólnota Mieszkańców, których łączą lokalne więzi, wspólne przeżycia i wyzwania oraz lokalny patriotyzm, objawiający się w utożsamianiu się z Gminą (miejscem zamieszkania), jako małą Ojczyzną. Trwamy w tym niezmiennie przez 45 lat, od 1976 roku. Odrodzona Polska w 1990 r. dała nam samorządową osobowość. To wartości, na których budujemy dzień dzisiejszy Gminy i jej przyszłość. Samorządowe gminne wspólnoty były i wciąż są podstawą budowania nowego ładu gospodarczego i społecznego w Kraju. Pamiętajmy o tym w dniu 27 maja. Dzień Samorządu Terytorialnego to święto nas wszystkich, Mieszkańców tworzących samorządową Wspólnotę Gminy Zamość.

28.04.2021 r.
Ryszard Gliwiński – Wójt Gminy Zamość