Na kartach polskiej historii rok 2018 zapisuje się w sposób wyjątkowy. Patriotycznie świętujemy stulecie odzyskania niepodległości oraz kolejne rocznice ważnych dla Kraju wydarzeń z 1791 r. (Konstytucja 3 maja), 1920 r. (Bitwa Warszawska), 1939 r. (II Wojna Światowa) i 1944 roku (Powstanie Warszawskie). To wszystko dla utrwalania w Nas narodowych wartości, dla wychowania siebie i kolejnych pokoleń. W pogłębianym wciąż podziale politycznym łączy Nas jeszcze to, co tak ważne było dla wielu pokoleń Polaków. Wierzę, że ludzkim narodowym spoiwem jest i będzie zapoczątkowana w 1990 roku idea samorządów gminnych – Małych Ojczyzn (Gmin i Sołectw), która daje nam możliwości realizowania się w obywatelskiej aktywności. Rok 2018 to także czas samorządowej demokracji – podsumowań i rozliczeń, ale jednocześnie planów na przyszłość. Podany już został termin wyborów samorządowych. Do lokali wyborczych pójdziemy w niedzielę, 21 października 2018 r. Ponownie wybierzemy Wójta Gminy Zamość, 21 Radnych Rady Gminy, 5 Radnych Rady Powiatu oraz naszych przedstawicieli do Sejmiku Województwa Lubelskiego. Rozpoczęła się już formalna kampania wyborcza. Będzie więc coraz więcej dyskusji (nie tylko publicznych) i coraz więcej składanych obietnic.
Wyjątkowość najbliższych dwóch miesięcy w Gminie Zamość pogłębia dodatkowo fakt, że w wyborach Radnych Rady Gminy zabrano nam prawo wybierania swoich przedstawicieli w okręgach jednomandatowych. Prawne decyzje Polityków z Warszawy (z udziałem naszych lokalnych) zmusiły nas do zakładania dużych Komitetów Wyborczych, skupiających 29 (maksimum) kandydatów na Radnych i kandydata na Wójta Gminy. Będzie więc grupowa rywalizacja o głosy Wyborców, będą programy wyborcze, ale też można się spodziewać oczerniania rywali z innych Komitetów. Czy idea samorządów gminnych przetrwa to, co w wyborach samorządowych na szczeblu Gmin zafundowali nam Politycy z Parlamentu? To już zależy od Nas samych. Formuły (procedury) wybierania Radnych Rady Gminy już nie zmienimy. Wyniki wyborów w dużej mierze (nie w całości) zależą jednak od Nas – od naszej obywatelskiej świadomości i od tego, w jaki sposób docierał będzie do Nas publiczny przekaz. Moim zadaniem, jako urzędującego Wójta Gminy, jest przekazywanie Mieszkańcom informacji, pozwalającej wyrobić sobie własną opinię o otaczającej (lokalnej) rzeczywistości. Dlatego w tym i kolejnym wydaniu BIULETYNU zamieszczał będę podstawowe informacje obrazujące samorządowe decyzje lat 2015 – 2018 i ich efekty. Zdaję sobie sprawę z tego, że nie uda mi się napisać o wszystkim. Zachęcam więc do samodzielnego poszukiwania informacji, do udziału w trwających zebraniach wiejskich, do kontaktu e-mail poprzez www.gminazamosc.pl „zadaj pytanie Wójtowi”. Warto przez najbliższe dwa miesiące zaangażować się w pogłębianie swojej obywatelskiej świadomości, gdyż w wyborach samorządowych powinniśmy mówić o naszych gminnych sprawach, a nie o tym, co dzieje się w Parlamencie i Rządzie. Powinniśmy oceniać decyzje podejmowane wśród Nas, w Małych Ojczyznach.
Tym, co najbardziej nas interesuje w samorządowych decyzjach, jest realizacja zadań inwestycyjnych poprawiających warunki życia w Sołectwach Gminy.

Wydatki inwestycyjne lat 2015–2018 przedstawiają się następująco:
Rok 2015 = 10 438 598 zł
Rok 2016 = 7 367 508 zł
Rok 2017 = 14 871 610 zł
Rok 2018 = 26 282 891 zł
(w trakcie realizacji)
——————-
Łącznie = 58 960 607 zł

Powyższe kwoty pokazują wahania wydatków inwestycyjnych w poszczególnych latach. Wytłumaczenie jest proste, lata 2017–2019 to czas realizacji przez Gminy projektów z unijnym dofinansowaniem. Własne możliwości inwestycyjne Gminy Zamość (bez pieniędzy zewnętrznych) obrazują powyższe wydatki 2016 roku – w realiach 2018 roku nieco większe. W trakcie samorządowej kadencji lat 2015–2018 do budżetu Gminy pozyskaliśmy łącznie 20 544 109 zł, w tym pieniędzy unijnych, z budżetu Państwa i budżetów Powiatu i Województwa. W sposób znaczący wsparły one powstałe w tym czasie inwestycje, to aż 35% wszystkich wydatków inwestycyjnych. Poniżej szczegóły zewnętrznych źródeł finansowania gminnych inwestycji.

W latach 2015–2018 na realizację gminnych inwestycji pozyskaliśmy środki z programów unijnych:
Rok 2015 = 1 722 312 zł
Rok 2016 = 0 zł
Rok 2017 = 2 250 701 zł
Rok 2018 = 12 512 441 zł
(w trakcie realizacji)
——————-
Łącznie = 16 485 454 zł

W latach 2015–2018 na realizację gminnych inwestycji pozyskaliśmy środki z rządowego programu przebudowy dróg lokalnych:
Rok 2015 = 0 zł
Rok 2016 = 529 096 zł
Rok 2017 = 1 243 812 zł
Rok 2018 = 812 517 zł
——————-
Łącznie = 2 585 425 zł

W latach 2015–2018 na realizację inwestycji pozyskaliśmy środki od samorządów – powiatu i województwa:
Rok 2015 = 390 000 zł
Rok 2016 = 325 130 zł
Rok 2017 = 708 100 zł
Rok 2018 = 50 000 zł
——————-
Łącznie = 1 473 230 zł

Popatrzmy jeszcze na pozostałe źródła finansowania gminnych inwestycji lat 2015–2018. 21 136 903 zł to kredyty, a 17 279 595 zł to środki własnych dochodów budżetowych (podatków i subwencji). W poszczególnych latach okresu 2015–2018 udział kredytów w realizacji inwestycji był następujący:
Rok 2015 = 5 136 903 zł
Rok 2016 = 5 000 000 zł
Rok 2017 = 5 000 000 zł
Rok 2018 = 6 000 000 zł
——————-
Łącznie = 21 136 903 zł

W poszczególnych latach okresu 2015–2018 udział środków z dochodów własnych (podatków i subwencji) w realizacji inwestycji był następujący:
Rok 2015 = 3 189 383 zł
Rok 2016 = 1 513 282 zł
Rok 2017 = 5 668 997 zł
Rok 2018 = 6 907 933 zł
——————-
Łącznie = 17 279 595 zł

Powyższe obrazuje własne możliwości inwestycyjne budżetu Gminy Zamość. W ostatnich dwóch latach zwiększamy je, ale to wciąż zbyt mało, aby realizować pilne i słuszne wnioski inwestycyjne Mieszkańców. Budowa 1 km drogi gminnej w warunkach 2018 roku to już nawet 1 200 000 zł, a własne możliwości inwestycyjne, pochodzące z dochodów z podatków i subwencji, to zaledwie ok. 6-7 mln zł. Możliwości inwestycyjne zwiększamy środkami z programów unijnych, ale Unia nie finansuje budowy dróg gminnych (bardzo mały zakres), chodników, oświetlenia ulicznego, obiektów szkolnych i sportowych, świetlic wiejskich (bardzo mały zakres), otwartych stref aktywności (np. placów zabaw i siłowni zewnętrznych). Dlatego w decyzjach budżetowych każdego roku wykorzystujemy kredyty jako źródło finansowania inwestycji. Dzisiaj osiągane w przetargach oprocentowanie kredytów to niewiele ponad 2%, dlatego uważam, że warto z nich korzystać. Chociażby po to, aby przyspieszać pozytywne zmiany w naszych Sołectwach. Oczywiście powoduje to kwotowe zadłużenie Gminy, które na koniec 2018 roku będzie wynosiło 23 679 920 zł – 24,42% planowanych dochodów budżetu (94 089 690 zł z zadaniami zleconymi). W 2018 r. spłata rat kredytów to kwota 4 172 308 zł. To liczby – kwoty. Popatrzmy na zadłużenie Gminy od strony praktycznej. Obecnie rocznie płacimy około 500 000 zł odsetek od niespłaconego kredytu. To faktyczny roczny koszt zadłużenia Gminy, przez pryzmat którego, uważam, trzeba oceniać sytuację – moim zdaniem niezbyt wielki. Raty kredytu to oddanie wcześniej pozyskanych pieniędzy, za które szybciej, i przez to taniej, wybudowano drogi, chodniki, itp. Wspomniałem już, że w tym roku za 1 km nowej nawierzchni drogi gminnej płacimy aż 1,2 mln zł. Przypomnę, że w 2017 roku w przetargach organizowanych na początku roku cena 1 km wynosiła ok. 600 000 zł. Potem było nieco drożej. Kredyty są więc normalnym i porządnym źródłem rozwoju gospodarczego, także w samorządach. Oczywiście, decyzje muszą być przemyślane i oparte na kalkulacjach. Do tego co napisałem warto powrócić po analizie dalszej części tekstu – szczególnie w zakresie realizacji projektów unijnych, wsparcia finansowego zadań Powiatu i sytuacji w oświacie.
Powyższe to ogólne uwarunkowania, efekty i liczby obrazujące realizację inwestycji gminnych lat 2015–2018. Aby otrzymać nieco pełniejszy obraz trzeba uzupełnić go o konkrety rzeczowe. Rozpocznę więc od projektów realizowanych z unijnym dofinansowaniem.
W latach 2015–2018 realizowaliśmy (i wciąż jeszcze realizujemy) 13 projektów, które wygrały w konkursach „na unijne pieniądze”. Łączna kwota unijnego dofinansowania lat 2015-2018 w Gminie Zamość to 16 485 454 zł. Spośród wspomnianych 13 projektów 6 realizować będziemy jeszcze w roku 2019. Mamy na nie zapewnione już unijne pieniądze na lata 2019-2020 w kwocie 9 802 771 zł. Są to:

  • termomodernizacja szkół w Sitańcu i Wysokiem
  • termomodernizacja szkół w Mokrem, Lipsku, Borowinie Sitanieckiej i Pniówku
  • budowa 6 km sieci wodociągowej z ujęciem wody i oczyszczalnią ścieków przy szkole w Płoskiem
  • budowa sieci wodociągowej z ujęciem wody w Żdanówku – kontynuacja etapu I i II (ujęcie wody + 2650 metrów sieci wodociągowej)
  • program „RoweLove Roztocze – razem pomimo granic” (przebudowa obiektu byłej szkoły w Lipsku Polesiu i połączenie gminnej ścieżki rowerowej z Centralnym Szlakiem Rowerowym Roztocza)
  • budowa Centrum Kultury Dawnej w Wysokiem przy obecnej Regionalnej Izbie Pamięci.

Pozostałe 7 projektów (zrealizowane lub zostaną ukończone w 2018 roku) to:

  • adaptacja budynku na filię Gminnej Biblioteki Publicznej i Gminny Ośrodek Kultury w Wysokiem (projekt z lat 2014-2015)
  • rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej Gminy Zamość w Mokrem, Wólce Panieńskiej i Jatutowie (1045 metrów sieci)
  • modernizacja oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych (zadanie realizowane w 7 szkołach – place zabaw, sprzęt dydaktyczny)
  • budowa sieci wodociągowej oraz sieci kanalizacji sanitarnej w Żdanowie i Żdanówku – etap II (3670 metrów sieci kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej + 1160 metrów tłocznej + 1970 metrów sieci wodociągowej + 5 przepompowni ścieków)
  • zakupy inwestycyjne dla Ochotniczych Straży Pożarnych (ciężki samochód pożarniczy dla OSP Białowola)
  • odnawialne źródła energii w Gminie Zamość – część I
  • odnawialne źródła energii w Gminie Zamość – część II (w obu zadaniach łącznie 1285 zestawów solarowych na budynkach Mieszkańców)

Łącznie w latach 2015–2018 pozyskaliśmy 26 288 225 zł unijnego dofinansowania, w tym 9 802 771 zł na lata 2019-2020. Dalsze 2 projekty biorą jeszcze udział w konkursach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – czekamy na decyzje zapadające w Lublinie. Ewentualna ich realizacja odbędzie się w latach 2019-2020, a kwota dofinansowania wyniesie 1 mln zł. Są to:

  • rozbudowa i przebudowa świetlicy wiejskiej w Żdanówku
  • budowa kompleksu sportowego w Zawadzie – przebudowa boiska piłkarskiego

Kolejna ważna grupa wydatków inwestycyjnych to wsparcie finansowe realizacji zadań własnych Powiatu Zamojskiego (nawierzchnie biegnących przez Gminę Zamość dróg powiatowych i chodniki przy nich), Województwa Lubelskiego (chodniki przy drogach wojewódzkich biegnących przez Gminę Zamość) oraz Administracji Rządowej (przejścia dla pieszych i chodniki przy drogach krajowych i przejścia dla pieszych na tych drogach). Zadania te realizujemy lub finansujemy ich wykonanie na podstawie zawartych porozumień z Samorządami Powiatu i Województwa oraz Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad. W latach 2015–2018 realizowaliśmy i realizujemy 19 takich zadań w 22 Sołectwach naszej Gminy. Łączna kwota gminnego zaangażowania finansowego to 5 962 922 zł. W trakcie jednego z zebrań wiejskich, jakie miało miejsce przed kilkoma dniami, usłyszałem od Mieszkańca wypowiedź podkreślającą, że nie powinniśmy finansować inwestycji nie będących zadaniem Gminy. Rację ma Mieszkaniec mówiąc, że w ten sposób pomniejszamy kwotę środków budżetowych na realizację gminnych zadań. Za powyższą kwotę wybudowalibyśmy w latach 2015-2018 dodatkowo około 8 km nawierzchni dróg gminnych. To prawda, ale przy drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych zlokalizowana jest znaczna część Gminy (domy i posesje Mieszkańców). Jak wspominałem, te zadania dotyczyły aż 22 Sołectw (z 35). Zarządcy dróg (Powiat i Województwo) sami nie palą się do realizacji zadań poprawiających bezpieczeństwo korzystania z nich. Jedyną formą „nacisku” na Nich, wywołującą konkretne decyzje inwestycyjne, jest właśnie gminne wsparcie finansowe. W przypadku Samorządów Powiatu i Województwa udaje nam się z powodzeniem wspólnie współfinansować zadania. Niestety, Administracja Rządowa (Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad) godzi się na zawieranie porozumień tylko w przypadku zgody Gminy na 100% (!) finansowania Ich zadań. Doświadczyliśmy tego w tym roku w przypadku przejść dla pieszych na drodze krajowej nr 74 w Płoskiem i Zawadzie.

Popatrzmy na efekty lat 2015–2018 realizacji wspomnianych 19 zadań:

  • 14 062 metrów nowych nawierzchni dróg powiatowych w Mokrem, Hubalach, Wychodach, Wieprzcu, Siedliskach, Płoskiem, Żdanowie, Zwódnem i Pniówku
  • 4173 metrów chodników przy drogach powiatowych w Sitańcu, Sitańcu Kolonii, Chyżej, Zarzeczu i Wysokiem
  • 1598 metrów chodników przy drogach wojewódzkich w Łapiguzie i Lipsku (Topornica)
  • 1260 metrów chodników przy drodze krajowej nr 74 w Zawadzie i Płoskiem
    zatoka autobusowa w Skokówce
  • dwa przejścia dla pieszych na drodze krajowej nr 17 w Sitańcu Wolicy i Wólce Panieńskiej
  • odwodnienie drogi powiatowej w Sitańcu Kolonii.

W 2018 roku realizujemy i finansujemy dokumentację budowlaną dwóch kolejnych przejść dla pieszych na drodze krajowej nr 74 w Płoskiem i Zawadzie. Założyłem, że techniczną ich realizację będziemy współfinansować z Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad w kolejnych latach, ale nic z tego – GDDKiA nie wyłoży na to ani złotówki. Będziemy więc finansować zadanie w całości ze środków budżetu gminnego. Dlaczego? – kto był na kwietniowym spotkaniu w Płoskiem z Posłem, Senatorem i Wojewodą ma gotową odpowiedź. Alternatywą było odstąpienie od projektowania, gdyż na jego rozpoczęcie była potrzebna zgoda Zarządcy drogi.

Kolejnym poważnym wyzwaniem budżetowym Gminy są zadania z zakresu budowy trwałych nawierzchni dróg gminnych. Jesteśmy wyjątkową Gminą, bo podmiejską – przybywa nam wciąż Mieszkańców i przybywa osiedli mieszkaniowych. O ograniczeniach lat 2015–2018 w decyzjach nt. budowy dróg gminnych piszę powyżej. Co w tych latach zrealizowaliśmy?

  • zadania na 46 drogach gminnych w 22 Sołectwach Gminy Zamość
  • ponad 24 248 metrów nowych nawierzchni dróg (asfalt + kostka brukowa)
  • na realizację tych zadań wydatkowano 18 299 984 zł
  • w powyższej kwocie są pozyskane środki zewnętrzne w kwocie 3 598 955 zł, w tym:
    • 2 515 725 zł z rządowego programu przebudowy dróg lokalnych (3 projekty obejmujące 6 dróg)
    • 1 083 230 zł z budżetów Samorządów Powiatu i Województwa.

Gminne inwestycje lat 2015–2018 to nie tylko to, co powyżej.
W kończącej się samorządowej kadencji zrealizowaliśmy m.in.:

  • 23 930 metrów oświetlenia ulicznego
  • 15 otwartych stref aktywności (placów zabaw i siłowni zewnętrznych poza obiektami szkół)
  • 4130 metrów sieci wodociągowej (poza programami unijnymi)
  • 700 metrów sieci kanalizacji sanitarnej (poza programami unijnymi)
  • 4 obiekty gminne zostały rozbudowane i odnowione (Płoskie, Siedliska, Wólka Wieprzecka, Lipsko)
  • rozbudowano obiekt Zespołu Szkoły Podstawowej i Przedszkola w Kalinowicach i
  • wybudowano plac zabaw
  • powstał nowy budynek – zaplecze socjalne na kompleksie sportowym w Zawadzie.

Wydatki inwestycyjne (majątkowe) budżetu Gminy Zamość każdego roku są ograniczane tym, co mamy po stronie dochodów budżetu oraz zakresem wydatków bieżących. Szerzej o tych uwarunkowaniach napiszę w kolejnym wydaniu Biuletynu. Kończąc obecny tekst chciałbym na chwilę zatrzymać się na skutkach reformy oświatowej lat 2015–2018. Można śmiało stwierdzić, że wydatki bieżące w oświacie mają znaczący (negatywny) wpływ na poziom wydatków inwestycyjnych i zadłużanie się Gminy (szczególnie w 2018 r.). Popatrzmy na poniższe zestawienia.

Łączne wydatki bieżące w oświacie:

  • 19 555 986 zł w 2014 r.
  • 21 070 348 zł w 2015 r. (więcej o 1 514 362 zł)
  • 21 451 644 zł w 2016 r. (więcej o 381 296 zł)
  • 21 768 939 zł w 2017 r. (więcej o 317 295 zł)
  • 26 506 090 zł w 2018 r. (więcej o 4 737 151 zł – w trakcie realizacji i z dużym wkładem środków unijnych)

Środki własne budżetu Gminy (podatki) w finansowaniu wydatków bieżących w oświacie:

  • 3 190 579 zł w 2014 r.
  • 4 166 431 zł w 2015 r. (więcej o 975 852 zł)
  • 4 063 097 zł w 2016 r. (więcej o 103 334 zł)
  • 4 438 501 zł w 2017 r. (więcej o 375 404 zł)
  • 6 619 438 zł w 2018 r. (więcej o 2 180 937 zł – bez projektów unijnych i ze środkami koniecznymi do uzupełnienia w IV kwartale roku).

Skutek wprowadzanej reformy w oświacie w wydaniu Gminy Zamość to w 2018 roku o 2 180 937 zł więcej, niż przeznaczono w 2017 roku, środków pochodzących z naszych podatków w finansowaniu zadań oświatowych (bez inwestycji i remontów). Dla porównania, to ok. 2-3 km nawierzchni dróg gminnych mniej (wg cen z 2018 r.). Obawiam się, że prezentowana powyżej sytuacja pogorszy się w kolejnych latach. Od września 2019 roku nie będzie uczniów klas gimnazjalnych. Nie znamy zasad liczenia subwencji oświatowej dla gmin w nowym wydaniu. Szersza dyskusja o finansowaniu zadań oświatowych dopiero przed nami, w kolejnej samorządowej kadencji. Teraz, na 2 miesiące przed wyborami, to tylko sygnalizowanie gminnego problemu.
Rozpoczynając pisanie powyższego tekstu nie myślałem, że będzie tak obszerny. Dziękuję więc Tym, którzy przeczytali do końca. Chciałem zamknąć temat inwestycji lat 2015-2018 i tego, co jest z nimi ściśle powiązane. W kolejnym wydaniu Biuletynu podejmę próbę spojrzenia na wydatki bieżące budżetów naszej Gminy z ostatnich czterech lat. Zachęcam do poszukiwania informacji. Jest ich dużo, wystarczy wejść na www.gminazamosc.pl. Tam też są elektroniczne wydania Biuletynu z wcześniejszych lat i miesięcy. To dobra kronika gminnych wydarzeń i gminnego gospodarowania. Zapraszam do dyskusji poprzez www.gminazamosc.pl zakładka „zadaj pytanie Wójtowi”. Zachęcam też do udziału w zebraniach wiejskich.

/20.08.2018 r., Ryszard Gliwiński/