Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym i wybory samorządowe z 27 maja 1990 roku przywróciły w Polsce samorządy gminne. Od tych ważnych w historii Polski wydarzeń minęły 32 lata. Warto o nich pamiętać, a w sposób szczególny przypominać sobie każdego roku w wyjątkowym dla Polaków miesiącu maju. Kalendarzowe kartki skłaniają do zatrzymania się w codziennym biegu, skupienia swoich myśli wokół narodowych wartości, refleksyjnego spojrzenia na to co każdy z nas daje i może dać Ojczyźnie. 1 maja – kolejne rocznice przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, 2 maja – dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, 3 maja – kolejne rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja, 4 maja – wspomnienie Św. Floriana, patrona Strażaków Ochotników, 26 maja – Dzień Matki, 27 maja – Dzień Samorządu Terytorialnego, święto wszystkich Mieszkańców Polski Lokalnej, 1 czerwca – Dzień Dziecka. To tylko wybrane daty i wydarzenia, w które bogata jest historia Polski. Na nich budujemy Naszą przyszłość.
Pierwsze założenia odbudowy samorządu terytorialnego w Polsce zostały przedstawione na forum Komisji Prawa i Praworządności Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość” w 1981 roku. Przez kolejne lata różne środowiska wolnościowe kontynuowały studia nad kształtem przyszłych Małych Ojczyzn. Dzięki temu w trakcie obrad Okrągłego Stołu było już jasne wyobrażenie zmian. Proces wprowadzenia ich w życie uruchomił Parlament wybrany w wyborach 4 czerwca 1989 roku. Odrodzony Senat III Rzeczypospolitej przygotował projekt ustawy o samorządzie terytorialnym, która została uchwalona przez Sejm w dniu 8 marca 1990 roku. Miejsce samorządu w nowej rzeczywistości ustrojowej określają już pierwsze artykuły ustawy – cytat „art. 1 ust. 1. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. ust.2. Ilekroć w ustawie jest mowa o gminie, należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. art. 2 ust.1. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. ust.2. Gmina posiada osobowoś? prawn?. ć prawną. ust.3. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej”. Po utworzeniu samorządowych powiatów i województw z dniem 29 grudnia 1998 roku tytuł ustawy otrzymał dzisiejsze brzmienie „Ustawa o samorządzie gminnym”.
Samorząd gminny znalazł swoje miejsce także w zapisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. W jej art.16 czytamy – cytat „ust.1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. ust.2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Samorządowemu ustrojowi Polski poświęcony jest w Konstytucji cały Rozdział VII SAMORZĄD TERYTORIALNY. Zacytuję tylko początkowe jego artykuły, ale zachęcam do przeczytania całości rozdziału – cytat „art. 163. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Art. 164.ust.1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. ust.2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. ust.3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Art. 165. ust.1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Ust.2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej”
Pierwsze w powojennej Polsce (po 1950 roku) wybory samorządowe do rad gmin rozpisano na 27 maja 1990 r. Wygrały je Komitety Obywatelskie „Solidarność” z wynikiem 53,1 proc. Drugie miejsce pod względem ilości oddanych głosów zajęły lokalne komitety wyborców 24,7 proc. Pozostałe komitety dostały mniej niż po pię? procent g?os?w. ć procent głosów. Frekwencja wyborcza wyniosła 42,27%. W wyborach 27 maja 1990 roku wybierano skład 2383 rad gmin – 1547 rad w gminach, 145 rad miejskich w miastach do 40 tys. mieszkańców, 110 rad miejskich w miastach powyżej 40 tys. mieszkańców, 574 rad gminno-miejskich oraz 7 rad dzielnic Warszawy. W jednomandatowych okręgach wyborczych Gminy Zamość 27 maja 1990 roku Mieszkańcy wybrali 27 Radnych. Pierwsza sesja Rady Gminy Zamość miała miejsce 4 czerwca 1990 roku. Pierwszym Przewodniczącym Rady Gminy Zamość został Tomasz Czyżewski z Kalinowic, a pierwszym Wójtem Jerzy Kudyk z Jatutowa.
Twórcy samorządowej reformy z 1990 roku trafili w „dziesiątkę”. Zaczęliśmy długi proces budowy społeczeństwa obywatelskiego. Powróciło pojęcie lokalnego patriotyzmu, nabrało ono nowego znaczenia. Mieszkańcy zaczęli się identyfikować z Sołectwem i Gminą.
Od tamtych dni minęły już 32 lata. Był i jest to wciąż czas budowy nowego ładu społecznego i gospodarczego w Polsce. Końcowe lata XX wieku i początek XXI stulecia to w Polsce czas przyspieszonego postępu cywilizacyjnego obejmującego nie tylko przemiany materialne, ale także ludzkie. Potrafimy godzić wyzwania z tym związane. To dzięki wspólnie realizowanym samorządowym zadaniom ze sfery życia społecznego możemy dzisiaj mówić, że dobrze wypełniamy testament jaki pozostawił nam Święty Jan Paweł II – zachować dla kolejnych pokoleń kulturę, tradycję, wiarę i historię polskiej wsi. Budujemy i utrzymujemy pewien ład społeczny. Art. 7 ust.1 pkt 17 ustawy z dnia 08 marca 1990 roku o samorządzie gminnym „wspieranie i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej” otwiera nam drogę do włączenia się w życie lokalnych społeczności, podejmowania prób kreowania tego co dzieje się wokół nas.
Uznanie dla samorządowej reformy w Polsce i dokonań Mieszkańców Polski Lokalnej zawarto w Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 grudnia 2014 r., w której stwierdzono „idea samorządności leży u podstaw ładu politycznego i dobrobytu naszego kraju”. Reforma samorządowa z 1990 roku „uruchomiła pokłady obywatelskiej aktywności, umożliwiła pełną rozmachu rozbudowę infrastruktury technicznej i społecznej, przyspieszyła rozwój gospodarczy, pogłębiła i nadała nowy sens poczuciu lokalnej tożsamości i lokalnego patriotyzmu”.
20 czerwieca 2000 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej postanowił, że każdego roku 27 maja będzie dniem wyjątkowym – „27 maja DNIEM SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO” To dla Mieszkańców Małych Ojczyzn – Sołectw, Gmin – wyjątkowa okazja do dumy z dokonań, spojrzenia na to jak wspólnie zmieniamy miejsca, w których żyjemy. Przed nami jeszcze wiele wyzwań, wciąż jesteśmy w drodze – 32 lata w dziejach Narodu to wcale nie tak dużo. Ważne aby nie zatrzymywać się w dążeniu do wybranych celów i jednoczyć się w działaniach dla wspólnego dobra.
Mieszkańcom Gminy Zamość DZIĘKUJĘ za samorządową aktywność. Szacunek i uznanie dla WAS, za to co robicie realizując swoje pasje poprzez aktywność w Organach Gminy i Sołectw, Stowarzyszeniach, Zespołach i innych nieformalnych Grupach. Niech satysfakcja z dokonań i ludzka wdzięczność towarzyszą WAM każdego dnia. Niech DZIEŃ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO będzie dla nas sygnałem do społecznego otwarcia po dwóch trudnych latach pandemii COVID-19. W tym roku, w pierwszą Niedzielę września spotkamy się na wspólnym samorządowym Świętowaniu Dożynkowym w Wólce Wieprzeckiej.
Ryszard Gliwiński