Nowa sytuacja, jaka wytworzyła się w budżetach gmin lat 2018–2020, zachwiała wieloma gminnymi planami. W naszej samorządowej wspólnocie dotyczy to także programu budowy nawierzchni dróg gminnych. W latach 2014–2018 postawiliśmy na poprawę stanu nawierzchni dróg powiatowych. Przeznaczyliśmy na to aż 5 766 326 zł, co dało konkretny efekt w postaci 28 km nowych asfaltów. Aby to osiągnąć trzeba było jednak zrezygnować z budowy około 10 km nawierzchni dróg gminnych. Była to wówczas świadoma decyzja podjęta tylko na czas poprzedniej samorządowej kadencji. W latach 2019–2023 mieliśmy zająć się drogami gminnymi. Niestety, startu w tym zakresie nie mamy najlepszego. Zaskoczyły nas finansowe skutki wprowadzenia reformy w oświacie i szybki wzrost kosztów realizacji wszelkich innych gminnych zadań. Powstały problem obrazuje tabela nr 1. Uważam, że nie wymagają dodatkowego komentarza dane zawarte w wierszach nr 1.1. oraz nr 3.1.
W zmienionej sytuacji finansowej Gminy szansą na realizacje inwestycji drogowych stały się dotacje rządowego programu Fundusz Dróg Samorządowych. Jak z nich skorzystaliśmy obrazuje tabela nr 2.
Pisząc o dotacjach rządowych na budowę dróg warto zauważyć to, co nie wybrzmiewa w przekazach medialnych. Fundusz Dróg Samorządowych lat 2019–2020 to większe niż wcześniej pieniądze na budowę dróg gminnych, ale wciąż o wiele za małe. Zapotrzebowanie na nie w skali Kraju jest wręcz ogromne. Stąd też ograniczenia jakie wprowadzono dla Gmin. W drugim naborze konkursowym 2019 roku można było złożyć tylko dwa wnioski dotyczące budowy nawierzchni dróg publicznych. Nie ma niestety dotacji programu dla dróg wewnętrznych (osiedlowych). Nie bez znaczenia są wymagania techniczne: szerokość jezdni 5 – 5,5m, szerokość poboczy 2 x 0,75 m, obowiązkowy kanał technologiczny. To wszystko kalkuluje koszt 1 km drogi budowanej w ramach tego programu na około 2 mln zł (tabela nr 3 wiersz nr 1 – droga w Pniówku). Do tego dochodzą jeszcze kryteria oceny składanych w konkursach wniosków wykluczające z decyzji realizację najpilniejszych gminnych zadań drogowych. W ocenie konkursowej złożony wniosek otrzymuje punkty, jeżeli:
- przy drodze zlokalizowane są obiekty publiczne i miejsca prowadzenia działalności gospodarczej,
- droga ma znaczenie ponadlokalne (łączy się z drogami powiatowymi, wojewódzkimi, krajowymi),
- w trackie budowy przewidziane są do realizacji elementy poprawiające bezpieczeństwo ruchu drogowego (chodniki, przejścia dla pieszych, itp.),
- budowa drogi poprawi dostęp do terenów inwestycyjnych.
Powyższe uwarunkowania i kryteria przekładają się na gminne decyzje o wyborze dróg do konkursów programu rządowego. Były one podejmowane etapami w ciągu roku 2019, w trakcie wspólnych prac z Komisją Rozwoju Gminy i Budżetu Rady Gminy Zamość. Szczegóły w tabeli nr 3.
Spośród siedmiu dróg wybranych do konkursów programu rządowego trzy nie mają trwałej nawierzchni (tabela nr 3 wiersze nr 1,3,5). Cztery pozostałe posiadają zniszczoną nawierzchnię asfaltową i brakuje im parametrów niezbędnych dla dróg publicznych. Decyzje dotyczące dwóch dróg, ujętych w wierszach nr 6 i 7 tabeli nr 3, nie zostały dotychczas uwzględnione w budżecie Gminy 2020 roku, ani też przedsięwzięciach Wieloletniej Prognozy Finansowej lat 2020–2023. Nie przystąpiono do opracowania projektów budowlanych. Decyzje w tej sprawie podjęte zostaną w najbliższym czasie. Uważam, że konieczna jest powtórna analiza możliwości inwestycyjnych budżetu lat 2021–2023. Trzeba rozważyć, czy nie poczekać z decyzjami do czasu opracowania projektu budżetu 2021 roku. Takie rozwiązanie wydaje się sugerować obecna sytuacja zagrożenia epidemicznego w Kraju, która niewątpliwie będzie miała wpływ na gospodarkę. Nie wiemy jakie pieniądze będą do podziału w konkursie, który powinien być ogłoszony w sierpniu, i ile ich będzie na drogi gminne.
W trakcie podejmowania decyzji o wyborze dróg do konkursów rządowego programu Fundusz Dróg Samorządowych poddane analizie były także ewentualne zadania inwestycyjne na innych drogach gminnych. Brak pozytywnych decyzji w przypadku dróg wymienionych w tabeli nr 4 to przede wszystkim uwarunkowania wynikające z kryteriów oceny wniosków (powyżej) oraz ograniczenia ilościowe – nie było sensu wybierać więcej niż 6–7 dróg.
Problem potrzeb w zakresie budowy nawierzchni dróg gminnych obrazują także uchwały zebrań wiejskich wskazujących je jako najważniejsze dla Sołectwa zadanie inwestycyjne najbliższych lat. W tabeli nr 5 opisałem uchwały dotychczas nie zrealizowane. Dotyczą one 30 odcinków dróg o długości prawie 23 km, a kalkulacja środków koniecznych do ich realizacji to szacunkowo aż 35 000 000 zł.
Przedstawiony w tabelach nr 3,4,5 zakres drogowych potrzeb inwestycyjnych w Gminie Zamość nie jest oczywiście kompletnym. Nie ujmuje on wszystkich wniosków Mieszkańców składanych w trakcie zebrań wiejskich i w innych formach. Niezrealizowane zadania budzą coraz większe emocje. Widać je było w trakcie zebrania wiejskiego Mieszkańców Lipska (01.03.2020 r.). Sprawy nie załatwią petycje pisane do Organów Gminy ani też pisemne wystąpienia Pana Posła do Wójta. Potrzebne są dodatkowe pieniądze dla Gmin. Mam na myśli środki przekazywane Gminom bezpośrednio z budżetu – zwiększone udziały w podatku PIT. Uważam to za lepszy system przekazywania Gminom środków na inwestycje, gdyż programy dotacyjne, takie jak Fundusz Dróg Samorządowych, będą zawsze zbyt małe kwotowo i ograniczają możliwości decyzyjne Samorządom. Gminom potrzebne są rekompensaty za skutki zmian w prawie. Przykład z budowy nawierzchni dróg. W ubiegłym roku wprowadzono obowiązek budowy kanałów technicznych w drogach publicznych. To dodatkowo około 300 000 zł kosztów budowy 1 kilometra takich dróg. Gminom potrzebne są dodatkowe pieniądze z budżetu Państwa na realizacje zadań z zakresu oświaty i wychowania przedszkolnego. Szerzej o tym w innym miejscu Biuletynu. Brak decyzji Rządu, o których powyżej, zaowocował już sytuacją w realizacji inwestycji drogowych, opisaną w tabeli nr 1. Uważam, że będą szersze tego skutki. Budowa dróg nie jest jedynym wyzwaniem Gmin. Mamy więcej niezrealizowanych pilnych potrzeb i trzeba przygotować się do wyścigu o pieniądze z unijnych programów lat 2020–2027.
Co dalej z gminnym programem budowy nawierzchni dróg w latach 2021–2023? Uważam, że w obecnych warunkach nie ma możliwości opracowania i przyjęcia do realizacji odpowiedzialnego i realnego programu. Trzeba poczekać do jesiennego projektowania budżetowego 2021 roku. Konieczna jest wiedza o rozwoju obecnej sytuacji w Kraju i jej skutkach dla gminnych budżetów. Trudno dzisiaj planować perspektywiczne działania mając rocznie do dyspozycji na inwestycje tylko 5 mln zł kredytu. Do merytorycznej dyskusji o stanie gminnych spraw zapraszam każdego, zwłaszcza te osoby, które wypowiadają się o nich publicznie. Jestem do dyspozycji. Kontakt ze mną jest powszechnie znany. Zapraszam.
Ryszard Gliwiński – Wójt Gminy Zamość
14.03.2020 r.