Piosenką „Kwiaty polskie” oraz poezją J. Tuwima i K.K. Baczyńskiego Członkinie Stowarzyszenia „Wysokie nad Łabuńką” powitały gości podczas otwarcia wystawy pt. „Zachować pamięć” – Zamojszczyzna okresu okupacji hitlerowskiej w pamiątkach rodzinnych, która miała miejsce w Regionalnej Izbie Pamięci w Wysokiem (gmina Zamość) w dniu 21 października 2017 r.
Artystyczną część uroczystości zaszczycili swoim wystąpieniem Pani Krystyna Sikorska, z oryginalnym utworem pt. „Wojna w pieśni i w piosence” oraz Pan Włodzimierz Łój recytując wiersz nawiązujący do ciężkiej doli chłopa w okresie II wojny światowej, którym wywołał niezwykłe poruszenie wśród zebranych.
Na otwarcie wystawy przybyli m. in.: przedstawiciele samorządu gminy Zamość, Powiatu Zamojskiego, organizacji pozarządowych, dyrektorzy szkół i innych placówek dydaktycznych oraz liczni mieszkańcy gminy.
Krótkie słowo wstępne odnośnie wystawy i tematyki związanej z okresem okupacji hitlerowskiej odczytała zgromadzonym prezes Stowarzyszenia „Wysokie nad Łabuńką”.
Następnie Pani Maria Rzeźniak – kustosz Muzeum Zamojskiego, poprowadziła bardzo interesujący wykład na temat propagandy niemieckiej, prowadzonej w okresie II wojny światowej na terenie Generalnej Guberni (Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich).
Wyjątkowo przejmujące było wystąpienie świadka tamtych czasów Pani Marii Kloc, która jako dziecko przeżyła wysiedlenie, pobyt w obozie, rozdzielenie z rodzicami w ramach selekcji oraz transport w wagonie bydlęcym do Siedlec razem z wieloma innymi dziećmi z Zamojszczyzny.
Na koniec głos zabrali przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz radny Powiatu Zamojskiego Konrad Dziuba, który wyraził uznanie i gratulował członkiniom Stowarzyszenia organizacji wystawy.
Wystawa prezentuje pamiątki z czasów II wojny światowej, do których należą m.in. fotografie, dokumenty, legitymacje i odznaczenia wojskowe oraz umundurowanie. Dużą część wystawy stanowią listy i obozowe kartki pocztowe jeńców wojennych.
Zgromadzone pamiątki mają olbrzymi ciężar osobistych przeżyć i uwidaczniają głęboką tragedię, która dotknęła ludzi podczas okupacji.
W latach 1942-43 przez nauczycieli lubelskich szkół prowadzona była akcja pomocy polskim żołnierzom – jeńcom wojennym uwięzionym w niemieckich obozach. Polegała ona m.in. na nawiązaniu korespondencji z żołnierzami w celu dodania im otuchy i utrzymania w wierze, że rodacy o nich pamiętają, a niewola kiedyś się skończy i wrócą do domu. Na ekspozycji można zobaczyć sześć takich listów, które Pani Maria Ślusarska – Pietraszewska zachowała od Pana Stanisława Kaczmarczuka z Hrubieszowa i Tadeusza Kowaleczko z Lublina. Treść listów żołnierzy świadczy o tym, że były dla nich dużym wsparciem w ciężkiej doli jeńca wojennego.
Przepełniona miłością i troską o zdrowie jest korespondencja Pana Jana Kwitka z żoną Leonią (mieszkańcy Wysokiego). Wyjątkowa jest niemiecka kartka wielkanocna z życzeniami, którą przesyła „z niewoli tatuś córci Izi”. Jan Kwitek przebywał w obozie jeńców wojennych w Mahlsdorf -okolice Berlina do grudnia 1943 r. Po trzech latach niewoli dostał przepustkę na przyjazd do domu. Do obozu już nie wrócił, ale do końca wojny ukrywał się przed Niemcami.
Jakże dramatyczna jest historia Marianny i Piotra Krzanów, i ich trójki dzieci Donaty, Teodozji i Józefa. W 1942 r. po wysiedleniu Udrycz rodzina trafia do obozu „za druty” do Zamościa. W wyniku selekcji rodzina zostaje rozdzielona – państwo Krzan zostają wywiezieni w głąb Niemiec na przymusowe roboty, a rodzeństwo z wieloma innymi dziećmi wywiezieni wagonami, trafiają ostatecznie do Kostowca -okolice Warszawy, do Zakładu Sióstr Rodziny Maryi.
Wyjątkowy i niepowtarzalny jest wiersz pt. „Wspomnienia z celi „sejmowej” Nr 18”, napisany przez Stefana Millera w styczniu 1940 r. podczas pobytu w więzieniu na Okrzei, gdzie był osadzony razem z Bolesławem Wnukiem – ówczesnym wójtem gminy Wysokie i posłem na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Wiersz jest napisany na więziennych formularzach – „Karta informacyjna o więźniu prewencyjnym”. Słowa utworu obrazują atmosferę panującą w celi, codzienne zajęcia więźniów, warunki w jakich przebywali, wspólne rozmowy – „Często też długie dyskusje robimy, Wnuk tu przewodzi – sala to sejmowa”, nastrój w jakim poseł wracał z przesłuchań – „Raz tylko jeden, gdy poseł powrócił Z badań gestapo jak król limuzyną Czegoś się bardzo strapił i zasmucił, Widać, że wrócił z rzadką jakąś miną.”
Ekspozycja prezentuje te i wiele innych historii do opisania, opowiedzenia, posłuchania. Każdy dokument, list, fotografia, przedmiot to oddzielne historie i losy mieszkańców Zamojszczyzny, które dotyczą całej społeczności polskiej tamtych tragicznych, przerażających wydarzeń związanych z okupacją niemiecką. Losy żołnierzy, ludności cywilnej, a przede wszystkim losy polskich dzieci zapisały się w kartach naszej historii wielokrotnie, a po latach (od wybuchu II wojny światowej minęło wszak 78 lat) wspomnienia ludzi, którzy przetrwali tamte ciężkie czasy, dla nich samych i dla ich rodzin są wciąż żywe i wracają.
Wystawa jest hołdem upamiętnienia ofiar i bohaterów walczących o wolną Polskę oraz świadectwem pamięci pokolenia, które doświadczyło tamtych tragicznych czasów. Jest to również forma zachęcenia młodego pokolenia do poznawania historii poprzez opowieści i wspomnienia świadków tamtych lat, ale równocześnie jest dla nas nauką i przestrogą.
Ekspozycja powstała dzięki uprzejmości i zaangażowaniu osób, które darowały bądź wypożyczyły pamiątki przechowywane w rodzinnych archiwach, a są nimi: Mieczysława Izabela Bełz, Grzegorz Wnuk, Teresa Welcz, Zygmunt Łyszcz, Andrzej Szewczuk, Marek Szpuga, Maria Ślusarska – Pietraszewska, Włodzimierz Łój, Teresa Kwoka, Henryk Marczuk, Nina Drozdowska, Jerzy Harasim.
Organizator wystawy Stowarzyszenie „Wysokie nad Łabuńką” serdecznie dziękuje za okazane zaufanie, za wszystkie ciepłe słowa i zaprasza do zwiedzania wystawy, która będzie dostępna do końca stycznia 2018 r. w Regionalnej Izbie Pamięci w Wysokiem w piątki i soboty w godz. 12.00 – 17.00 lub telefonicznie pod numerem 504 327 524, 517 830 582, 84 6166359, 846166350.
Ekspozycja została zrealizowana dzięki wsparciu finansowemu Powiatu Zamojskiego w ramach otwartego konkursu na wsparcie realizacji zadań publicznych w zakresie : kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, wspierania i upowszechniania kultury fizycznej, turystyki i krajoznawstwa oraz działalności na rzecz dzieci i młodzieży, w tym wypoczynku dzieci i młodzieży w 2017 roku.
Prezes Stowarzyszenia „Wysokie nad Łabuńką”
Agnieszka Kwoka
