Pierwsi ludzie pojawili się na terenach obecnej gminy Zamość około 5 tys. lat przed naszą erą, czyli w środkowej epoce kamiennej. Ślady obozowiska z tego okresu znalezione zostały w Wólce Wieprzeckiej. O stałej obecności osad ludzkich na tym obszarze świadczą znaleziska z późniejszego okresu (około 4,5-1,6 tyś. lat p.n.e.). Natrafiono na nie m.in. w Białobrzegach i Topornicy gdzie odkryto cenne cmentarzysko kultury ceramiki malowanej. W wielu miejscowościach, np. w Pniówku i Wysokiem natrafiono na zabytki z epoki brązu (prasłowiańska kultura łużycka z około 1,3 tyś. 400 lat p.n.e.). Kurhanowe pochówki z tego okresu znajdują się m.in. w okolicach wsi Hubale, Chyża i Pniówek.
Właścicielami obszaru, na którym po latach powstała gmina Zamość byli w XIV w. Gorajscy, a później m.in. Niemierzowie-Ostrowscy i Górkowie. Ich herbem był srebrny gryf na czerwonym tle, wyłaniający się zza złotego mostu. Obecnie jest on herbem Gminy Zamość. Most, umieszczony w herbie podkreśla związki gminy z miastem, którego pierwotna nazwa brzmiała „Zamoście”. Ze względów prestiżowych, jak i ze względu na bogate dzieje okolicznych miejscowości, częstokroć dawniejsze od Zamościa, zasadnym było nawiązanie do najdawniejszych rycersko-szlacheckich właścicieli tych obszarów w średniowieczu, w czasach panowania polskiego, czyli od XIV i XV w. Z uwagi na bliskość miasta Zamość, nie pominięto też związków z hetmańskim grodem.
Od XVI w. niepodzielnymi panami tych ziem stali się Zamoyscy. Podstawy potęgi tego rodu stworzył Jan Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny Zamoyski, urodzony w 1542 r. w obronnym zameczku w Skokówce, był jednym z najlepiej wykształconych ludzi w XVI-wiecznej Polsce. Kierował polityką Rzeczpospolitej za panowania kilku monarchów. Był też wielkim mecenasem kultury i nauki. W skład jego majętności – Ordynacji Zamojskiej wchodziło w 1605 r. pięć miast i 149 wsi. Stolicą ordynacji był Zamość, założony przez Zamoyskiego w 1580 r. na gruntach wsi Skokówka oraz na części gruntów Kalinowic.
Zamość zbudowany według projektu włoskiego architekta Bernarda Morando był ważnym ośrodkiem gospodarczym, naukowym i kulturalnym, a jednocześnie silną twierdzą. Swobodny rozwój Zamościa i okolicy nastąpił z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r., a w szczególności po II wojnie światowej.
HISTORIA NOWOŻYTNA GMINY ZAMOŚĆ
Gminy, jako jednostki administracyjne, utworzone zostały uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 roku, nr XXI/92/72. Powstały wówczas między innymi: Gmina Mokre z siedzibą Gminnej Rady Narodowej w Mokrem i sołectwami: Białowola, Hubale, Lipsko, Lipsko-Kosobudy, Lipsko-Polesie, Mokre, Płoskie, Wieprzec, Wierzchowiny, Wólka Wieprzecka, (z obecnym sołectwem Skaraszów) Wychody, Zalesie, Zarzecze, Zwódne (z obecnym sołectwem Skokówka), Żdanów Żdanówek; Gmina Wysokie z siedzibą Gminnej Rady Narodowej w Wysokiem. Z naszych sołectw do gminy tej należały wówczas: Białobrzegi, Borowina Sitaniecka, Bortatycze, Bortatycze-Kolonia, Chyża, Łapiguz, Sitaniec, Sitaniec-Kolonia, Sitaniec Wolica, Wysokie; Gmina Zawada z siedzibą Gminnej Rady Narodowej w Zawadzie. Do gminy tej należały wówczas między innymi: Siedliska, Siedliska-Kolonia (dzisiaj miejscowość ta nie tworzy odrębnego sołectwa), Zawada. Gmina Łabunie z siedzibą Gminnej Rady Narodowej w Łabuniach. W skład gminy wchodziły dzisiaj nasze miejscowości: Jatutów, Kalinowice, Pniówek, Wólka Panieńska. Gmina Sitno z siedzibą Gminnej Rady Narodowej w Sitnie. Do gminy tej należał jeszcze wówczas Szopinek.
Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 5 października 1973 roku nr XXVI/114/73 w sprawie zniesienia, zmiany granic, siedziby i nazw niektórych gmin w województwie lubelskim przeniesiono siedzibę gminy Mokre do Zamościa i zmieniono nazwę na Gminę Zamość. Uchwała weszła w życie w dniu 12 października 1973 roku. Tę datę przyjmujemy za datę powstania Gminy Zamość. Uchwałą powyższą przyłączono również do Gminy Zamość z gmin Łabunie i Sitno miejscowości: Jatutów, Kalinowice, Pniówek, Wólka Panieńska i Szopinek.
Pierwsza sesja Gminnej Rady Narodowej w Zamościu miała miejsce w dniu 17 grudnia 1973 r. Jej przewodniczącym był Mieczysław Wróbel z Płoskiego, a zastępcami Przewodniczącego – Marcin Olchowski z Wólki Wieprzeckiej i Janusz Mogielnicki, wówczas mieszkaniec Hubal. 6 stycznia 1975 r. Przewodniczącym Rady wybrany został Jan Jakubowski. Pierwszym Naczelnikiem Gminy Zamość został Emilian Barański.
Kolejna ważna data w historii Gminy Zamość to 2 lipca 1976 roku. Z dniem tym przestały istnieć gminy: Zawada i Wysokie, a miejscowości wchodzące w ich skład przyłączone zostały do Gminy Zamość. Była to decyzja, Rozporządzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 24 czerwca 1976 roku. Efektem powyższej decyzji było połączenie składów osobowych Gminnych Rad Narodowych. Pierwsza sesja „potrójnej” rady miała miejsce w dniu 16 lipca 1976 r. Druga kadencja Gminnej Rady Narodowej w Mokrem trwała od 1978 do 1984 r. Przewodniczącym Rady początkowo był Jan Jakubowski. W dniu 8 grudnia 1980 r. na stanowisku tym zastąpił go Roman Zychowicz z Zawady. Naczelnikiem Gminy był nadal Emilian Barański.
Pierwsza sesja Gminnej Rady Narodowej w Zamościu III kadencji miała miejsce w dniu 29 czerwca 1984 r. Przewodniczącym Rady został ponownie Roman Zychowicz z Zawady. Zastępcami Przewodniczącego wybrano Krzysztofa Rabiegę z Łapiguza i Stanisława Tomaszewskiego ze Zwódnego. Do grudnia 1986 r. Naczelnikiem Gminy pozostał Emilian Barański. W dniu 5 grudnia 1986 r. Naczelnikiem Gminy wybrano Zofię Łyp.
IV kadencja Gminnej Rady Narodowej w Zamościu to krótki okres w historii. Jej kadencja została prawnie skórcona. Był to wynik obrad „okrągłego stołu”. Pierwsza jej sesja miała miejsce w dniu 29 czerwca 1988 roku. Przewodniczącym Rady wybrano Stanisława Gałę z Mokrego z jego zastępcą Stanisława Struzika z Kalinowic. Naczelnikiem Gminy była nadal Zofia Łyp. 8 marca 1990 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o samorządzie gminnym. Utworzyła ona gminy jako podstawowe ogniwa podziału terytorialnego odrodzonej Polski. Gminy otrzymały podmiotowość prawną, a mieszkańcy możliwość demokratycznego wyboru swoich przedstawicieli do samorządowych organów.
27 maja 1990 roku miały miejsce pierwsze wybory samorządowe. Pierwsza sesja Rady Gminy Zamość I kadencji miała miejsce w dniu 4 czerwca 1990 r.
